Kırım ve İsmail Bey Gaspıralı

Kırım ve İsmail Bey Gaspıralı

HÜSEYİN ÖZTÜRK

Vatan Kırım, Müslüman dünyanın en az ilgilendiği ve unutmak üzere olduğu Karadeniz’in kuzeyinde Sinop’un karşısında özerk bir ülkedir.

2014 yılında Rusya, Ukrayna’dan ilhak etti. Ukrayna ile Rusya arasında mengenede yaşayan Kırım, bütün bir Türk dünyasının ve İslam âleminin yarasıdır.

Bu yara yeni açılmış değildir. Bugün daha da çok kanamaktadır. Türk dünyası birliği yahut “aksakallar” olarak bilinen temsilciler ne kadar nasıl ilgilenmektedir bilinmiyor.

Rusya/Ukrayna savaşı barışla sonuçlanırsa, belki Kırımlılar rahat nefes alırlar. En azından devlet ve millet olarak biz ilgilenebiliriz. Kırımlıların sesi çıkmıyor veya bize duyurulamıyor ama diğer mazlum coğrafyalardan çok farklı değil.

Kırım’ın büyük dava adamlarından birisi de İsmail Bey Gaspıralı’dır. İsmail Bey Gaspıralı’nın verdiği bağımsızlık mücadelesi dillere destandır.

Bu hususta Ötüken Neşriyat’tan çıkmış kitaplar bulunmaktadır. Kırım meselesinin tarihsel bağlamını anlamak için İsmail Gaspıralı’yı okumak ve anlamak gerekir.

Çünkü Gaspıralı, yalnızca Kırım Tatarlarının değil, tüm Müslüman dünyanın modernleşme sürecindeki en önemli isimlerden birisidir.

“Vatan Kırım” üzerine araştırmaları bulunan ve Kırım’ı dünyaya tanıtan Hakan Kırımlı da Gaspıralı’yı, Kırım Tatarlarının kimlik inşasının öncüsü sayar.

Kırım halkının milli kimlik mücadelesinin entelektüel temelleri, İsmail Bey Gaspıralı (1851-1914) ile atılmıştır.

Gaspıralı, bir halkı yeniden ayağa kaldırmakla kalmamış, tüm Türk-İslam dünyasına örnek olacak bir reformculuk geleneği başlatmıştır.

*

İsmail Bey Gaspıralı, Bahçesaray’da doğmuş; Rus okullarında, Osmanlı’da ve Paris’te eğitim alarak çağının hem doğu hem batı dünyasını tanımış bir münevverdir.

“Dilde, fikirde, işte birlik” şiarıyla sadece eğitim değil, aynı zamanda kültürel bütünleşme ve toplumsal ilerleme hedeflemiştir.

1883’te Bahçesaray’da çıkardığı Tercüman gazetesi, hem Rusya’daki Müslüman halklara hem de tüm Türk dünyasına hitap eden ilk sivil yayınlardan biri olmuştur.

Gaspıralı’nın önemli katkılarından birisi de, “Usûl-i Cedid” yeni eğitim hizmetidir. Arapça harfli ama ses temelli yeni bir öğretme yöntemiyle modern okullar açmış, binlerce Kırım Tatarı çocuğunun eğitime erişmesini sağlamıştır.

Bu okullar sayesinde yalnızca Kırım’da değil, Kazan’dan Buhara’ya kadar geniş bir coğrafyada, Müslüman halklar uyanmaya başlamıştır.

Gaspıralı’nın düşüncesinde modernleşme ile İslam çatışmaz; aksine birleşerek Müslüman halkların ilerlemesini sağlar.

Bu yaklaşım, daha sonra 1917 Kurultayı’nda kurulan Kırım Tatar Millî Hükümetinin de düşüncesinin altyapısını oluşturmuştur.

Gaspıralı yalnızca bir fikir adamı değil, milli birlik için çalışan bir bilgedir. Gaspıralı, entelektüel üretimin halkı nasıl dönüştürebileceğini gösteren bir öncüdür.

Ezcümle:

Bugün Rusya ile Ukrayna arasında sıkışıp kalmış, bütün hak ve hürriyetlerden yoksun Kırım Müslümanlarının bir an önce dertlerine derman olmak, yine bizim ülkemize ve Cumhurbaşkanımız Erdoğan’a düşmektedir.

*

Eserler hakkında:

Ötüken Neşriyat: 0212-251 03 50 [email protected]