Bize Çengiç derler
Bize Çengiç derler
Ayhan Demir
Osmanlı ve Bosna tarihinde önemli bir yere sahip olan Çengiçler, Osmanlı Devleti’ne tam 56 Paşa vermiş; Bosna Sancak Beyliği vazifesini, yüzyıllar boyunca başarıyla yürütmüş bir ailedir.
Anadolu’dan Rumeli’ye iskân edilen Çengiçlerin, ilk yaşam alanları Mardin ve Diyarbakır bölgesiydi. Fakat Yavuz Sultan Selim, Şah İsmail’i yenilgiye uğrattıktan sonra Anadolu Beylerbeyliği’ne bağlı Çankırı bölgesinde iskân edildiler.
1521 yılındaki Belgrat’ın fethinin ardından, Bosna vilayeti kurularak, Hersek Sancağı oluşturuldu. Dubrovnik de bu sancağa bağlandı. Stratejik bir konuma sahip olan bu bölgenin güvenliği ve imarı için Çengiç ailesi Çankırı’dan Bosna’ya gönderildi.
Yerel halkın, “Çankırı’dan gelenler” anlamına gelen “Çankırıliç” diye hitap ettiği ve zamanla değişerek “Çengiç” haline geldiği rivayet ediliyor.
Çengiçlerin Bosna Hersek’teki ilk yerleşim yeri Yelaç oldu. Fakat gösterdikleri başarı neticesinde, yaşam alanları hızla genişledi. Dubrovnik yakınındaki Gabela’dan Saraybosna’ya uzanan hat boyunca iskânı sağlamak, düzeni korumak, saldırıları önlemek ve ferman geldiğinde orduya katılmakla vazifelendirildiler.
Çengiçlerin Diyarbakır’dan Bosna’ya uzanan öyküleri kahramanlık, dirayet ve sadakat sayfalarıyla doludur.
Dört asır boyunca Bosna Hersek’i yurt edinip, akıncı ruhu ile hamleler yapan Çengiçler; Zigetvar, İzvornik, Temeşvar’da da önemli vazifeler üstlendiler. Çengiçler, cengâverliklerinin yanı sıra, ilim, kültür ve medeniyete katkılarıyla da derin izler bıraktılar.
Çengiç ailesinin, tarih boyunca, birçok önemli temsilcisi olmuştur.
Savaş meydanındaki kahramanlıklarının yanı sıra üretim ve ticaret alanında adını duyuran Ali Paşa, Paşa ve Vezir rütbesi ile 24 yıl Rumeli’ye hizmet etti. Bunun 15 yılında Hersek Sancak Beyliği yaptı. 1664 yılında Otaçaç Kalesi civarında kurulan pusuda şehit oldu.
Paşalık rütbesini Çengiç ailesinin imar ettiği Taşlıca’da; Hersek Sancak Beyliği’ne atanarak kazanan Bekir Paşa ise bir yıl devam eden Özi Kalesi Muharebesi’nde şehit düştü. Bu muharebede, 16 yaşındaki oğlu Osman Bey de esir düştü.
Bekir Paşa’nın küçük oğlu Cafer Paşa, Hersek Beylerbeyi Mütesellimliği (Vekilliği) ve Dağıstanlı Ali Paşa ile Moralı Ahmet Paşa’nın kaymakamlığını yaptı.
Osmanlı’nın hem güven, hem de gurur duyduğu İsmail Ağa Çengiç ise Çengiçlerin reisi olarak kabul ediliyor. 1840’da Mlyetiçak’ta tuzağa düşürülüp şehit oluncaya kadar Osmanlı’nın gözdesiydi. Hizmetleriyle, hem devletin, hem de halkın güvenini kazanmıştı. Yaşamı boyunca, Gacko Beylerbeyi Mütesellimliği yaptı.
İsmail Ağa Çengiç, 1830 yılında başlayan, Bosna ayaklanmasının bastırılmasında da önemli rol oynadı. Bosna Valisi Mahmut Hamdi Paşa ve Ömer Paşa’nın yanında yer alarak, isyancı Gradasceviç’i ağır bir yenilgiye uğrattı.
1832 yılında dönüş yolunda, askerlerini Grdon Tepesi’nin arkasından Gorica Tepesi’ne sevk ederek, Saraybosna’yı yağmadan kurtardı. Bu başarısı sebebiyle, İstanbul’da gösterişli bir hilat (kaftan) giydirilip, ‘kapıcıbaşılık’ rütbesi verildi.
İsmail Ağa Çengiç’in yedi evladından biri olan Derviş Salih Paşa, ‘Dedeağa Çengiç’ olarak da biliniyor. Henüz 18 yaşında iken Karadağ üzerine sefere çıktı. 1851 yılında Bosna Valisi Ömer Paşa’nın emriyle, Karadağ sınırındaki Osmanlı birliklerinin başına geçti.
Korkusuzluğu ve hayırseverliği ile bilinen Derviş Salih Paşa, vatan sevgisi, devlete hizmetleri ve serhattaki başarıları dolayısıyla “Paşa” unvanıyla onurlandırıldı. Hersek isyanına katılmadığı için bir entrikayla zehirlenerek, şehit edildi.
İsmail Ağa Çengiç’in bir diğer evladı olan Haydar Bey, 1878 yılındaki Berlin Anlaşması’ndan sonra Avusturyalılar tarafından sınırdışı edilince, aileyi Balkanlar’dan İstanbul’a taşıdı. Annesi ve kızının ölümünden sonra da, oğlu İsmail Yümnî Bey’i de alarak, Bursa’ya yerleşti. Karadağlıların “prenslik” teklifini hiç düşünmeden reddeden Haydar Bey, iki padişah tarafından nişanlarla onurlandırıldı.
İsmail Yümnî Bey ise Sultan İkinci Abdülhamid Askeri Levazımat Birliği kuruluşu esnasında, yirmi Osmanlı altını ve Nişan-ı Hamiyyet-i Vataniyye ile ödüllendirildi.
Günümüze gelince…
Çengiç ailesinin, yakın dönemdeki en önemli ismi Hasan Çengiç idi. Rahmetli Aliya İzetbegoviç liderliğindeki Demokratik Eylem Partisi-SDA’nın kurucu kadrosunda yer almış ve tüm hayatını, Bosna ve Bosnalı Müslümanların savunmasına adamıştı.
Rahmetli Hasan Çengiç, SDA bünyesinde oluşturulan, Milli Savunma Kurulu’nda görev yaptı. Tamamen savunma amaçlı, silahlanma hazırlıklarına öncülük etti. Savaş bittikten sonra da BH Federasyonu Savunma Bakan yardımcısı olarak görev yaptı.
Rahmetli Aliya, onun savaş dönemindeki vazifesini şöyle anlatır: “Aralarında Hasan Çengiç’in de olduğu siyasi çalışanlarımız, Vatanseverler Ligi’ni organize etti ve silah tedarikini sağladı.” (Köle Olmayacağız, Sayfa 122, Ketebe Yayınları)
Bütün bunları neden anlattık?..
Bu da bir sonraki yazımızın konusu olsun inşallah.