Sudan’daki vahşi iç savaşta iktidar ve altının rolü…
Sudan’daki vahşi iç savaşta iktidar ve altının rolü…
Mehmet Koçak
Sudan’da Güneyde çoğunluktaki Hıristiyan ve animistler ile Kuzeydeki yönetim arasında 1983’ten 2005’e kadar devam eden ‘Kuzey-Güney savaşı’ 2011’de Güney Sudan’ın ayrılmasıyla bitti.
Ancak bu sefer ikinci bir bölünmeye yol açan başka bir savaş patlak verdi.
Hayat pahalılığı, işsizlik ve ülkede önlenemeyen siyasi istikrarsızlık, 30 yıllık Ömer el Beşir yönetiminin Nisan 2019’da devrilmesiyle ülkede hızlanan ayrılıkçı faaliyetler Nisan 2023’de iç savaşa dönüştü.
Bu dönemde iki ayrıntı dikkat çekmektedir.
Birincisi, 2003 yılında Darfur’daki kabile çatışmalarının şiddetlenmesi üzerine Sudan Devlet Başkanı Ömer el Beşir yönetiminin Afrika kökenli kabile isyanlarına karşı destekleyerek silahlandırdığı Arap kabilelerden oluşan Cancavid örgütünün lideri Muhammed Hamdan Dagalo (Hemedti)’nin Ömer El Beşir’in devrilmesine destek verdiği gibi kendisine devlet adına koruma görevi verilen Darfur’daki altın madenlerine çökmesi en çok dikkat çeken olay olmuştu.
Çünkü ilkokul üçüncü sınıfta eğitimini bırakmasıyla bir “cahil” olarak nitelendirilen Hemedti, deve tüccarı iken kendisini generalliğe terfi eden ve bölgedeki altın madenlerini koruma görevini teslim eden Devlet Başkanı El Beşir’e bu aslında resmen bir ihanetti.
Bu ihanetin asıl sebebi ise 2017’de El Beşir yönetiminin yerel altın üreticilerine vergi uygulaması ve altın madenlerindeki işletmelerin çeşitlendirilmesiyle ilave şirketlerin ortak edilmesi kararından duyulan rahatsızlıktı.
Nitekim, Dagalo (Hemedti)hem Beşir’e karşı ayaklanmada yer aldı hem de 2019 darbesinden sonra Dagalo (Hemedti) Askeri Geçiş Konseyi’nin lider yardımcısı oldu. Dagalo (Hemedti)’nin asıl hedefinin cumhurbaşkanı olmaktı ancak darbeyle başa gelen Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah el Burhan, buna engel olmasıyla ayrışma ve iç savaş başlamış oldu.
Dikkat çeken diğer bir önemli ayrıntı ise bu sefer etnik veya dinsel bir ayrışma değil, geçmişte Darfur bölgesindeki isyanları bastırmak için birlikte hareket eden iki generalin iktidar ve çıkar kavgası olması gerçeğidir.
Bu iktidar ve çıkar savaşı ise tek kelimeyle Sudan’ı yerle bir ediyor. Ülkede bir insanlık faciası söz konusudur.
Peki, kim bu iki general ve isyanın asıl sebebi ne? İsyanın merkezi sayılan Darfur eyaletinin özelliği ve önemi nedir? Soruların cevapları, ayrıca Darfur’un madencilik potansiyeli bilinmeden bugün Sudan’da yaşananlar hakkında yapılacak analiz ve değerlendirmeler eksik kalır.
Bu gerçekten hareketle öncelikle bu soruları irdeleyelim ve iç savaşın asıl sebebi olan Darfur’un madencilik potansiyeline bakalım.
*
Sudan’ın petrol, uranyum ve yeraltı suyu var ama bu çatışmanın asıl itici gücü ‘İktidarı ele gecirme ve zengin altın maden rezervlerine sahip olmaktır’.
Sudan yönetimi, 2011›de Güney Sudan’ın bağımsızlığını ilan etmesiyle petrol gelirlerinin yüzde 75’ini kaybettikten sonra ekonomisini ayakta tutmak için altın madenciliğine yöneldi.
Afrika’nın en büyük üçüncü altın üreticisi Sudan’da altın rezervlerinin büyük bölümü Darfur ile Güney Kordofan, Nil ve Kuzey Eyaletleri gibi batı ve kuzey bölgelerinde bulunuyor.
Sudan hükümeti, ülkenin ana gelirlerinden biri olan altın üretiminden her yıl yaklaşık 1 ila 2 milyar dolar sağlıyordu.
Ülkenin batısında devlet denetiminin tam olarak sağlanmaması, yolsuzluk ve çatışmalar nedeniyle altın üretimi giderek yasa dışı yollarla kontrol edilen bir sektöre dönüştü.
En büyük pay hiç şüphesiz isyancı HDK lideri Muhammed Hamdan Dagalo (Hemedti)’nin elindedir.
Dagalo, altın varlığıyla Sudan’ın en zengin kişilerinden biri oldu. Ayrıca ona bağlı Al Gunade şirketi hem altın cıru artığının işlenmesini hem de bölgeden yapılan altın ihracatını kontrol eder hale geldi.
İç savaşın başladığı Nisan 2023 yılından beri Cebel Amir (Altın Dağı) ve Güney Darfur’daki Songo altın üretim alanlarından tahmini olarak 64 tondan fazla altın üretildi ve HDK, yaklaşık 1,5 milyar dolar gelir elde etti.
Böylece HDK, altın üretimini ve kaçak ihracatını denetleyerek silah tedarikini finanse ediyor ve savaş kapasitesini artırıyor.
Kısacası bu savaş, etnik veya dinsel ve mezhepsel değil, iktidarı ele geçirme ve zengin altın madenlerine sahip olma savaşıdır.
Olan Sudan devletine ve onun fakir halkına oldu.