BRICS zirvesi kararı: Dolar eriyor, blok yerel para ağına geçilecek
BRICS 17, doları by-pass etmek için ulusal paralarla ticaret ve SWIFT’e rakip dijital takas ağı kurma kararıyla küresel finans denkleminde yeni bir sayfa açtı. Washington, Çin EV’lerinden Brezilya bakırına %20-102’lik cezai tarifelerle doların imtiyazını korumaya çalışsa da rezervlerdeki dolar payı hızla eriyor. Türkiye de dijital TL’yi devreye almalı, altınla güvence sağlamalı, swap anlaşmalarını büyütmeli ve gümrük riskini azaltmak için ihracatını farklı ülkelere yaymalı.
BRICS 17, doları by-pass etmek için ulusal paralarla ticaret ve SWIFT’e rakip dijital takas ağı kurma kararıyla küresel finans denkleminde yeni bir sayfa açtı. Washington, Çin EV’lerinden Brezilya bakırına %20-102’lik cezai tarifelerle doların imtiyazını korumaya çalışsa da rezervlerdeki dolar payı hızla eriyor. Türkiye de dijital TL’yi devreye almalı, altınla güvence sağlamalı, swap anlaşmalarını büyütmeli ve gümrük riskini azaltmak için ihracatını farklı ülkelere yaymalı.
ZİRVENİN KARARI
Rio de Janeiro’da 6 Temmuz’da toplanan 17. BRICS Zirvesi, blok içi mal ve hizmet ticaretinin ulusal paralarla yürütülmesini resmîleştirdi. Bildiride, tek bir “BRICS parası” ilan edilmedi; bunun yerine üyelerin mevcut para birimlerini doğrudan takas edecek, SWIFT’e rakip dijital bir ödeme-mesajlaşma omurgası kurulacağı kayda geçti. Çin’in CIPS ağı ile Rusya’nın SPFS sisteminin birleştirilmesi ve Brezilya’nın Drex’i, Hindistan’ın e-Rupi’si gibi merkez bankası dijital paralarının 2026’dan itibaren köprülenmesi temel hedef olarak belirlendi.
NEDEN BU ADIM ATILDI?
Üyeler, dolar temelli finans altyapısının ABD yaptırımları ve yüksek Fed faizleri yüzünden kırılganlaştığını vurguladı. Yerel para kullanımı enerji, savunma ve gıda ticaretini “yaptırım sigortasına” alacak; altın ile kıymetli maden teminatı eklenmesi de dalgalanma riskini sınırlayacak. Bu sayede kalkınma bankalarından sağlanacak finansman, dolar borçlanmasına kıyasla daha ucuz ve öngörülebilir hâle gelecek.
WASHINGTON’UN TEPKİSİ: TARİFE SOPASI
Başkan Trump 10 Temmuz’da, “doları baypas eden” ülkelerin mallarına yüzde 15-20’ye varan ek gümrük vergileri koyacağını açıkladı. Ardından Çin menşeli elektrikli araçların toplam vergisi yüzde 102,5’e çıkarıldı; Brezilya bakırına yüzde 50, Vietnam ve Hindistan çıkışlı belirli sanayi ürünlerine ise yüzde 20 ek tarife getirildi. Beyaz Saray bu hamleleri doların rezerv statüsünü savunma gerekçesiyle savunurken, Kongre’deki bağımsız projeksiyonlar ABD hanehalkına yıllık 1 200 dolara yakın ek maliyet bineceğini ortaya koyuyor. Brezilya Devlet Başkanı Lula ve İran, Suudi Arabistan gibi üyeler misilleme tarifelerini gündeme getirerek tansiyonu yükseltti.
DOLAR BAĞIMLILIĞI KIRILIYOR MU?
Doların küresel resmi rezervlerdeki payı 1999’da yüzde 71 iken bugün yüzde 54’e geriledi. BRICS’in ödemeleri yerel paraya kaydırması hâlinde bu oranın 2030’a dek yüzde 45’in altına düşebileceği tahmin ediliyor. Suudi Arabistan’ın yuan cinsinden petrol kontratlarını test etmesi ve İran’ın rupiye dayalı ham petrol satışı planı, “petrodolar” düzenindeki çatlağı derinleştiriyor.
TÜRKİYE İÇİN YOL HARİTASI
Türkiye, Merkez Bankası’nın dijital TL pilotunu hızla olgunlaştırıp BRICS-merkezli CBDC köprüsüne teknik entegrasyon seçeneğini açık tutmalı. Çin, Hindistan ve Körfez merkez bankalarıyla takas hatlarının limiti büyütülerek ihracatçılar için yerel para forward mekanizmaları devreye alınmalı. İstanbul Altın Rafinerisi eksenli rezerv altyapısı güçlendirilmeli; Eskişehir-Kütahya lityum ve nadir toprak projeleri “stratejik yatırım” ilan edilerek teşvik edilmeli. ABD pazarına ihracatta ise artan tarife riskine karşı menşe çeşitlendirmesi stratejisiyle Mısır, Sırbistan ve Özbekistan’da ortak montaj-lojistik üsleri kurulmalı. Böylece Türkiye hem dolar merkezli gerilimin zararlarını sınırlayabilir hem de çok para-çok pazar denkleminde manevra kabiliyeti kazanabilir.
