Yeni araştırmalar, beynin çocukluktan ileri yaşa kadar beş ayrı evreden geçtiğini ortaya koydu. Bilim insanları, 9, 32, 66 ve 83. yaşları kritik dönüm noktaları olarak belirledi. Bu yaşlar, zihinsel kapasite ve öğrenme süreçlerinde önemli değişimlerin yaşandığı dönemler olarak öne çıkıyor.
Cambridge Üniversitesi’nden bilim insanları, beynin yaşam boyunca beş farklı evreden geçtiğini ve bazı yaşların özellikle kritik dönüm noktaları olduğunu ortaya koydu. 4 bin kişinin 90 yaşına kadar yapılan beyin taramaları, sinir hücreleri arasındaki bağlantıların yaşla nasıl değiştiğini gözler önüne serdi.
BBC'nin haberleştirdiği gelişmeye görebeyin, ergenlik evresini 30’lu yaşların başına kadar sürdürüyor ve bu dönemde verimliliği zirveye ulaşıyor. Bulgular, zihinsel sağlık bozuklukları ve bunama riskinin yaşam boyunca nasıl değiştiğini anlamamıza yardımcı olabilir.
Beyin sürekli yenileniyor
Beyin, yeni bilgi ve deneyimlere yanıt olarak sürekli değişiyor. Araştırmaya göre bu değişim, doğumdan ölüme kadar tek bir düzgün çizgi takip etmiyor; aksine farklı evreler ve yeniden yapılanma dönemleri içeriyor.
Dr. Alexa Mousley BBC’ye yaptığı açıklamada, “Beyin yaşam boyunca sürekli bağlantı kuruyor ve bozuyor. Bu tek bir istikrarlı süreç değil; dalgalanmalar ve yeniden yapılanma evreleri var,” dedi.
Beynin beş evresi
1. Çocukluk (0-9 yaş)
Beyin hızla büyür, fakat başlangıçta oluşan fazla sinapslar (nöronlar arası bağlantılar) incelir. Bu evrede beyin daha az verimli çalışır; bir çocuğun parkta rastgele dolaşması gibi, A noktasından B noktasına doğrudan gitmez.
2. Ergenlik (9-32 yaş)
Dokuz yaşından itibaren beyin bağlantılarında dramatik bir verimlilik artışı görülür. Dr. Mousley, bunun en derin evre değişimi olduğunu belirtiyor. Bu dönem, zihinsel sağlık sorunlarının ortaya çıkması açısından da en yüksek riskli evre.
Araştırma, ergenlik evresinin yalnızca ergenlik yıllarıyla sınırlı olmadığını, 20’li yaşların sonuna ve hatta 30’lu yaşların başına kadar sürdüğünü ortaya koyuyor. Dr. Mousley, bu evrenin beynin tek verimli ağ oluşturma dönemi olduğunu vurguluyor.
3. Yetişkinlik (32-66 yaş)
Beyin, en uzun istikrar dönemine girer. Değişim daha yavaş ilerler ve önceki dönemdeki verimlilik artışı yerini yavaş yavaş gerilemeye bırakır. Dr. Mousley, bunun çoğu insan için zekâ ve kişilikte bir plato dönemiyle örtüştüğünü söylüyor.
4. Erken yaşlanma (66-83 yaş)
Bu evrede beyin bağlantıları daha bölgesel hâle gelir; organın farklı bölgeleri kendi içinde daha sık çalışır. Bu yaşlarda bunama ve yüksek tansiyon gibi beyin sağlığını etkileyen sorunlar ortaya çıkmaya başlar.
5. Geç yaşlanma (83 yaş ve sonrası)
Bu evredeki değişimler, erken yaşlanma dönemine benzer fakat daha belirgindir. Sağlıklı beyin taraması yapmak zor olduğundan veri daha sınırlıdır.
Dr. Mousley, “Yaşlar, ergenlikten yaşamın ilerleyen dönemindeki sağlık sorunlarına ve 30’lu yaşlarda sosyal değişimlere kadar önemli dönüm noktalarıyla şaşırtıcı biçimde örtüşüyor,” diyor.
Araştırma neden kritik öneme sahip?
Çalışmada cinsiyetler ayrı incelenmedi, ancak menopoz gibi faktörlerin etkisi araştırmaya dahil edilmedi.
Cambridge Üniversitesi’nden Prof. Duncan Astle, 'Çoğu nörogelişimsel, zihinsel sağlık ve nörolojik durum, beynin nasıl bağlı olduğuyla ilgilidir. Beyin bağlantılarındaki farklılıklar dikkat, dil, hafıza ve birçok davranış biçimini öngörür' sözlerini kullandı.
Edinburgh Üniversitesi Beyin Bilimleri Merkezi Direktörü Prof. Tara Spires-Jones ise araştırmayı “Hayatımız boyunca beynimizin ne kadar değiştiğini vurgulayan çok ilginç bir çalışma” olarak tanımladı.
