Dinimizde mehir nedir? Mehir ne zaman verilir, mehir miktarı nasıl belirlenir? Boşanma durumunda mehir hak mıdır?

Mehir ne zaman verileceği ve miktarına ilişkin esaslar nikah sırasında dile getirilir. Ancak diğer yandan daha önce konuşulmamış olsa, hatta eşlerin mehir verilmemesi konusunda anlaşması olsa dahi erkekler evlendikleri kadınlara mehir vermek mecburiyetindedir. Peki, Mehir (mehr) nedir? Mehir ne zaman verilir? Mehir hak mıdır? Mehri kim alır? İşte detaylar haberimizde...

İSLAM Mehir kadının helâl malıdır? Dinimizde mehir nedir?

Mehir konusundaki merak edilenleri Marmara Üniversitesi İslam Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Abdullah Kahraman anlattı. Kadının evlilikle beraber mehire de hak kazandığını belirten Kahraman, Hz. Peygamberimiz’in (sav) mehirsiz hiçbir evliliğe izin vermediğini söyledi. İşte 'mehir' hakkında bilmemiz gerekenler:

Mehir, kadının öz malıdır. Kızın ailesine çeyiz için verilen ‘malın’dan farklıdır. Kadın razı olmadıkça kocanın onda tasarruf hakkı yoktur. Kur’ân Nisa Suresi’nin 4. âyetinde bunu emreder.” “Para ile ifade edilebilen her şey mehir olur. Satışı veya kullanılması dinen ve hukuken yasak olmayan her şey mehir olabilir.

Menfaatler de mehir olabilir. Evde oturma gibi. ” “Bir nikah akdinde mehir söz konusu edilmese bile otomatik olarak kadının mehir hakkı vardır. Verilmezse kadın nikahı bozabilir.” Gençlerin çoğu mehri bilmemekte. Mehir nedir? Mehir ile ilgili dinimizin emirleri nelerdir? Mehir, nikâhın şartlarından olmayıp sonuçlarındandır.

Verilmeyeceği şart koşulsa bile, kadın evlilikle mehre hak kazanır. Mehir, kadının öz malıdır. Kızın ailesine çeyiz için verilen ‘Kalın’dan (başlık parası) farklıdır. Kadın razı olmadıkça kocanın onda tasarruf hakkı yoktur. Kur’ân Nisa Suresi’nin 4. âyetinde bunu emreder. Bir nikah akdinde mehir söz konusu edilmese bile otomatik olarak kadının mehir hakkı vardır. Verilmezse kadın nikahı bozabilir.

* Düğünde geline takılanlar mehir yerine geçer mi? Mehre mahsup edilirse geçer, edilmezse geçmez.

* Mehri bilmeden yapılan evlilikler geçerli midir?

Herkes dini nikah kıydırıyor o esnada sorulup hatırlatılması gerekir. Kıyılan nikahlar ve evlilikler geçerlidir. Yani mehri bilmeden evlenenin evliliği geçerli ancak kadın bu hakkı her zaman talep edebilir. Nikah esnasında söylenmemesi veya bilinmemesi bu hakkı düşürmez.

* Mehrin asgâri ve azami miktarının ne kadar olması gerekir? Bu konu tamamen tarafların anlaşmasına bağlıdır. Asgari miktar on dirhem gümüş para olarak belirlenmiş ancak üst sınır örfe bırakılmıştır. Hukuk-ı Aile kararnamesi alt sınırı da taraflara bırakmıştır. Belli bir miktar yok. Hz. Ömer, Hz. Peygamber’in eşleri ve kızlarına verilenden fazla alamayacağı yönünde bir tahdit getirmek istemiş ancak tepkiler üzerine vazgeçmiştir.

* Dört mezhebe göre mehir miktarı ve kuralları aynı mıdır? Mehrin miktarı ve diğer hususlarda biraz farklılık vardır. Mesela Hanefilere göre asgari miktar on dirhem iken, Malikilere göre üç dirhemdir. Şafii ve Ahmed b. Hanbel’e göre asgari miktar için bir sınır yoktur. Osmanlı’da sadece, yüksek mehri temin etmek için görevini kötüye kullanma ihtimaline karşı Yeniçeriler için bir üst sınır tespit edilmiş. Tanzimat’tan sonra 1874’te çıkarılan bir fermanla 4 ayrı gruba göre mehir miktarları belirlenmiş. Hanefilerin tespit ettiği asgari had olan 10 dirhem terk edilmiş ve hayat şartları değiştiği için tarafların serbest iradesine havale edilmiştir.

* Peygamberimiz mehir vermiş midir? Hz. Peygamber (sav) mehirsiz hiçbir evliliğe izin vermemiştir. Nisa 4. ve 24. âyetler de mehri emrettiği için Hz. Peygamber de (sav) mehri zorunlu kılmıştır. Hz. Peygamber de hanımlarına mehir vermiştir. Kaynaklarda şu bilgi vardır: Hz. Hatice’ye mehir olarak on iki ukiyye ve bir Neşş altun verilmiştir. Yirmi genç ve yiğit deve verilmesi taahhüt edildiği de, rivayet edilir. Sanıldığına göre, develer, Peygamberimiz (asv) tarafından mehire ilâve edilmiştir. Bir ûkıyye, kırk dirhemdir. Bir Neşş’de, yarım ûkıyye, yâni yirmi dirhemdir. Peygamberimiz (asv)’in zevcelerinden çoğunun mehiri, on ikişer ûkıyye birer neşş olup bunlar da, beş yüzer dirhemi bulurdu. Ebû Seleme b. Abdurrahman der ki: “Âişe’ye, Resûlullah Aleyhissalatü Vesselâm, kadınlarına kaçar dirhem mehir verirdi?” diye sordum.” Resûlullah Aleyhisselâmın zevcelerine verdiği mehir, on iki ûkıyye bir neşş idi.” dedi ve “Neşş, nedir bilir misin?” diye sordu. “Bilmiyorum!” dedim. Bunun üzerine, “Neşş, yarım ûkıyyedir. Bunun toplamı, beş yüz dirhem eder ki, bu, Resûlullah Aleyhisselâmın zevceleri için verdiği mehirdir.”dedi.”

Mehir sadece parayla mı olur?

Gayrimenkul veya hacca gitmek gibi şeyler mehir sayılır mı? Para ile ifade edilebilen her şey mehir olur. Peygamberimiz döneminde bir sahabeye Kuran öğretmesi karşılığında evlenme izni verilmiştir. Buradan hareketle ‘hac masrafın mehrin olsun’ denilerek yapılan evlilik geçerlidir. Satışı veya kullanılması dinen ve hukuken yasak olmayan her şey mehir olabilir. Menfaatler de mehir olabilir. Evde oturma gibi. Menkul mallardan yararlanma da olabilir. Meşru bir şey mehir olarak belirlense akit geçerlidir ve kadın emsal mehir alır!

* Mehrini hanımına vermeyen bir koca karısını boşarsa mehri ödemek zorunda mıdır? Elbette ödemek zorundadır. Mehir peşin veya veresiye olabilir. Veresiye olan mehir koca ölünce veya kadını boşayınca peşin hale dönüşür.

* Mehir evlenmeden önce veya sonra verilebilir mi? Verilebilir. Sahih halvetten önce kadın mehre hak kazanmaz. Bundan önce verilirse halvetten sonra mahsup edilir. Mehr-i müsemma ve Mehr-i Misil diye iki şekilde olur. Mehr-i müsemma da ikiye ayrılır. Muaccel ve Müeccel olarak. Muaccel mehir, nikah akdi sırasında verilir. Müeccel de farklı şekillerde belirlenir. Örf bu iki hususta da önem arzeder! Mehr-i misil akit sırasında belirlenmeyip daha sonra belirlenen mehirdir.

* Mehir sahibi kadın vefat ederse mehri miras kalır mı? Kimlere dağıtılır? Tabii ki kalır ve kadının mirası kimlere düşüyorsa miras tablosuna göre onlara kalır. Şayet kadın vefat ederse, kadının kocasından alacağı (hak ettiği) mehri mirasçıları hisselerine göre paylaşırlar. Ancak kocası da 4/1 veya 2/1 oranında karısına mirasçı olacağı için bu oranda mehri eksik verir. Koca vefat ederse, kadın terekeden miras payı (4/1, 8/1) yanında ayrıca mehrini alır! HANGİ DURUMDA EMSAL MEHİR ALINIR? * Nikâh esnasında zikredilmemişse

* Nikâh esnasında zikredilmemişse ve koca vefat ederse terekeden alır.

* Mehir mütekamim maldan tayin edilmişse veya bilinmezlik içerirse * Taraflar mehir vermemeyi şart koşarsa * Mehrin zikredilip edilmediği taraflar arasında ihtilaflı olursa emsal mehir alır. Mehri ancak kadın veya onun adına veli alabilir. Ahmed b. Hanbel, Kasas Suresi 28/27’ye dayanarak babanın mehir dışında bir meblağ alabileceğine hükmetmiştir.

NEYE GÖRE BELİRLENİR?

Hanefilerde, baba tarafından kendine denk olan kadınların mehrine göre, Malikilerde, yaratılış ve yaşayış (sosyal statü) bakımından denk olanlara göre, Hanbelilerde hala, teyze, anne gibi yakınların mehrine göre, Şafilerde, asabeden olan kadınların mehrine göre belirlenir. Caferilere göre hakem tayin eder! Başlık parası almak caiz midir? Bu örfi bir şeydir. Zorunlu olmamakla birlikte alınması caizdir. Tarafların anlaşmasına bağlıdır. Ancak başlık parası mehir olarak sayılırsa baba ve diğer yakınlar onu harcayamaz.

Mehir konusu özellikle dini nikah kıyma hazırlığı olan çiftler tarafından sıklıkla araştırılan konular arasında geliyor. Peki, Mehir nedir? Mehir ne zaman verilir? Mehir hak mıdır? Mehri kim alır? Merak edilen sorulara kısa cevaplar...

MEHİR NEDİR, NE ZAMAN VERİLİR?

Erkeğin evlenirken eşine verdiği veya vermeyi taahhüt ettiği para veya başka bir mala mehir denir. Kur'an-ı Kerim'de, evlenen erkeğin kadına mehir vermek zorunda olduğu ve bunu zorla geri almasının caiz olmadığı konusunda ayetler bulunmaktadır (Bakara, 2/237; Nisâ, 4/4, 20, 24, 25; Mâide, 5/5). Hanefîlere göre mehir, nikâhın sonuçlarından biridir. Bu nedenle nikâh esnasında belirlenmemiş olsa, hatta nikâh esnasında verilmeyeceği şart koşulsa bile evlenen kadın mehre hak kazanır.

Mehir miktarı nasıl belirlenir?

Mehir olarak maddi veya mali değeri olan her türlü menfaat tespit edilebilir. Mehrin en az miktarı Hanefîlere göre 10 dirhem (o dönemlerde yaklaşık iki koyun bedeli), Mâlikîlere göre ise 3 dirhem gümüştür. Şâfiî ve Hanbelî hukukçulara göre ise mehrin alt veya üst sınırı yoktur.

MEHİR KAÇA AYRILIR?

Mehir nikâh anında belirlenip belirlenmemesine göre ikiye ayrılır. Mehrin miktarı nikâh anında belirlenmişse buna mehr-i müsemmâ denir. Nikâh esnasında mehrin miktarının belirlenmemesi veya belirlenen mehrin bir sebeple geçersiz sayılması halinde, evlenen kadın mehr-i misil hak eder. Bu durumda mehrin miktarı akrabaları arasında her bakımdan kendi konumuna denk olan kadınların aldığı mehrin miktarıdır.

Mehir, ödenme zamanına göre, mehr-i muaccel ve mehr-i müeccel olmak üzere ikiye ayrılır: Mehr-i muaccel, peşin olarak ödenen mehirdir. Kadın mehr-i muacceli almadan kocanın evine gitmeme hakkına sahiptir. Mehr-i müeccel ise ödenmesi sonraya bırakılan mehirdir. Bu mehrin ödenmesi için herhangi bir zaman belirlenmişse, bu tarih geldiğinde belirlenen mehrin kadına ödenmesi gerekir. Şayet bir vakit belirlenmemişse, nikâhın sona ermesiyle mehir muacceliyet kazanır ve ödenmesi gerekir. Başka bir deyişle, boşanma halinde kocanın bu mehri ödemesi gerekir; ölüm halinde de, bırakmış olduğu mirastan ödenir.

Mehir olarak maddi veya mali değeri olan her türlü menfaat tespit edilebilir. Mehrin en az miktarı Hanefîlere göre 10 dirhem (o dönemlerde yaklaşık iki koyun bedeli), Mâlikîlere göre ise 3 dirhem gümüştür.

Şâfiî ve Hanbelî hukukçulara göre ise mehrin alt veya üst sınırı yoktur. Mehrin üst sınırının olmadığı konusunda Hanefî ve Mâlikîler de diğer iki mezhep gibi düşünmektedir. Hz. Ömer kendi halifeliği döneminde evlilikleri kolaylaştırmak için mehre üst sınır getirmek istemiş, fakat bir kadının "…Onlara kantarla vermiş olsanız da hiçbir şeyi geri almayın..." (Nisâ, 4/20) âyetini delil getirmesi karşısında bu düşüncesinden vazgeçmiştir.

Mehir, kadını hem evliliğe ısındırmak hem de ona belli bir malî güç kazandırmak düşüncesiyle öngörülmüştür.

MEHİR VERİLMEZSE NE OLUR?

Evlilik esnasında ister mehir miktarı belirlensin ister belirlenmesin, bir kocanın karısına mehir vermesi şarttır. Kadının sona eren evliliğin ardından ekonomik açıdan mağdur olmasının önüne geçilmesi amaçlanan mehir kadının hakkıdır ve bu ödenmediği takdirde kocası kul hakkına girmiş olacaktır.