Bosna'da dini eğitimin temel taşı: Osmanlı mirası mektepler

Bosna Hersek’te, beş asırdır aralıksız olarak hizmet veren “Osmanlı mirası” mektepler, ülkedeki dini eğitimin temel taşlarından birini oluşturuyor. Osmanlı döneminde “sıbyan mektebi” olarak uygulanmaya başlayan, ardından Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, eski Yugoslavya, hatta Bosna’daki zorlu savaş dönemlerinde de eğitime ara vermeyen mekteplerde, dinlerini iyi tanıyan, Kur’an-ı Kerim okumasını bilen nesillerin yetiştirilmesi amaçlanıyor.

Osmanlı döneminde “ilkokul” olarak hizmet veren ve genellikle cami yakınlarında bulunan mekteplerde, imamlar, imam eşleri ya da okuma-yazma bilen diğer kişiler çocuklara dini eğitim verirken, mektepler, Bosna Hersek’te Avusturya-Macaristan İmparatorluğu idaresinin başlamasıyla birlikte sadece Müslüman ailelerin çocuklarını gönderdiği eğitim kurumlarına dönüştü.

MEKTEPLER İÇİN EN  ZOR DÖNEM

Bosna Hersek’teki mektepler için en zor dönem ise her türlü dini ibadetin zorlaştığı Yugoslavya dönemi oldu. Bu dönemde, her türlü dini yayın yasaklanmış, vakıf eserleri İslam Birliği’nin elinden alınmış, mektepler kapatılmış, Arapça öğretmek yasaklanmıştı. Ancak, tüm bunlara rağmen aileler, çocuklarını mekteplere göndermekten vazgeçmedi. Bu dönemde büyük fedakarlık gösteren, rejime karşı gelmekten dolayı hayatını riske atan birçok imam “yasaklara rağmen” mekteplerde eğitim vermekten vazgeçmediği için hapse atıldı. Birçok imam ise Arapça basım yasaklandığı için kendi elleriyle hazırladıkları “elifba” kitapçıkları ile çocuklara Kur’an-ı Kerim öğretmeyi sürdürdü.

Mektepler, Bosna’daki kanlı savaşta dahi kapanmadı. Aileler, bu zor zamanlarda dahi dini eğitimin aksamaması için çocuklarını mekteplere gönderdi. Özellikle savaş döneminde ülkedeki Müslümanlar için büyük önemi olan mekteplerde, Kur’an-ı Kerim ve dini eğitimin yanı sıra henüz okula başlamamış çocuklara okuma-yazma dahi öğretiliyordu. Bugün tamamen İslam Birliği tarafından idare ve organize edilen mektepler, sınıf farkı olmaksızın ülkedeki tüm Müslümanların Kur’an-ı Kerim ve temel dini eğitim için çocuklarını gönderdikleri kurumların başında geliyor. İslam Birliği’ne bağlı tüm camilerde hafta sonu gidilen mekteplerde, cami imamları sınıflar halinde camiye gelen çocuklara Kur’an-ı Kerim okumayı ve temel dini bilgileri öğretiyor.

“CAMİ OLMASA DA MEKTEP VAR”

“Mekteplerin Çocuk Eğitimindeki Önemi” isimli kitabın yazarı Dr. Nezir Haliloviç, yaptığı açıklamada, mekteplerin “orijinal” Bosna okulları olduklarını belirterek, Bosna Hersek’in Osmanlı sayesinde bugün Avrupa’daki en gelişmiş eğitim sistemlerinden birine sahip olduğunu söyledi. Haliloviç, Osmanlı dönemindeki eğitim sisteminin gelişmişlik düzeyinin son derece yüksek olduğunu ve ülkenin tamamını kapsadığını anlatarak, “Bu gelenek sayesinde, Bosna Hersek’te mektepler, son derece kaliteli kurumlar olarak görülüyor. Bu nedenle bilinçli aileler çocuklarını mektebe göndermeyi onların çıkarına görüyorlar” ifadesini kullandı.

Bosna’daki savaşın ardından din derslerinin yeniden müfredata dahil edildiğini anlatan Haliloviç, Müslüman çocukların hem okullarında hem de haftasonu mekteplerde din dersleri almalarının avantaj olduğunu söyledi. Haliloviç, “Mekteplerdeki eğitim ise tam olarak işin uygulaması. Mektebe giden çocuklar önce Arapça harfleri, ardından Kur’an-ı Kerim okumayı öğreniyor, hatim indiriyor” dedi.

Haliloviç, mekteplerde çocuklara öğretilen temel bilgilerin başında İslam dinindeki 33 (kimilerine göre 32) şartın geldiğini belirterek, eski tarihlerde çiftlerin dini nikahı kıyılmadan önce geleneksel olarak imamın çiftlere bu 33 şartı bilip bilmediklerini sorduğunu ve nikahı bu şartları saydıktan sonra kıydığını anlattı.

Mekteplerin tarih boyunca birçok defa sarsıntılı dönemlerden geçtiğini hatırlatan Haliloviç, “Ancak, Osmanlı döneminde mekteplerde verilen o ilk ders o kadar kuvvetliydi ki onun enerjisi sayesinde mektepler günümüze kadar ulaşabildi” dedi.

Osmanlı sistemi sayesinde herkes okur-yazar oldu

Haliloviç, Osmanlı dönemindeki gelişmiş mektep sistemi sayesinde ülkedeki herkesin okur-yazar olduğunu kaydederek, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu döneminde yapılan harf devrimi ile insanların bir gecede okuma-yazma bilmeyen kişilere dönüştüğünü ancak her şeye rağmen mekteplerin varlığını günümüze dek ulaştırmayı başardığını ifade etti.