Erzincan'ın İliç ilçesinde bulunan Anagold Çöpler Altın Madeni'nde yığın liç alanının kayması sonucu yaşanan facia, Türkiye'de sürdürülen metal madenciliği biçiminin çevresel etkilerinin yanı sıra ekonomik katkısının ne olduğu konusunu da tartışmaya açtı.

Peki çoğunlukla çevresel tahribatla gündeme gelen metal madenciliği, Türkiye ekonomisine ne kazandırıyor?

23 yılda 453 ton altın üretildi

Altın üretiminin 2001 yılında Bergama-Ovacık'ta başladığı Türkiye'de 2023 yılı itibariyle 20 maden alanında altın üretiliyor. En az 10 altın yatağı da işletmeye hazırlanıyor. Altın Madencileri Derneğinin verilerine göre 2000-2022 yılları arasında ülke genelinde 453 ton altın üretimi yapılırken 2022 için üretim 31 ton oldu.

Maden ve Petrol İşleri Genel Müdürlüğü'nün (MAPEG) verilerine göre ise 2022'de 31 ton altın üretiminin yanı sıra yaklaşık 638 bin ton alüminyum, 5,2 milyon ton bakır, 8,3 milyon ton krom, 480 bin ton çinko, 19,5 milyon ton demir, 143 ton gümüş üretimi yapıldı. Toplam metalik maden üretimi 37,6 milyon ton oldu.

Geçen yıl itibarıyla altının da içinde olduğu IV. grup metalik madenlere ilişkin 7 bin 123 aktif arama ve işletme ruhsatı bulunuyor. Tarım ve Orman Bakanlığı'na bağlı Orman Genel Müdürlüğünün (OGM) yayınladığı resmi verilere göre 2012 ile 2022 arasında ormanlardan madencilik faaliyeti için verilen izin miktarı 406 bin 201 hektarı buluyor. Ancak verilen izinlere rağmen madenciliğin gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYH) katkısı yüzde 1'lerde kalmayı sürdürüyor.

Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) verilerine göre madencilik ve taş ocakçılığı sektörünün GSYH'deki payı 2004'te yüzde 1 iken 2009'da 1,1, 2014'te 1, 2020'de 1,2, 2022'de 1,4 seviyesinde bulunuyor. Öte yandan 2004'te Türkiye'nin yıllık altın üretimi 5 ton iken bu rakam 2009'da 14,5 ton, 2014'te 31 tona yükselmiş, 2020'de 42 ton ile zirve yapmıştı. Üretimdeki bu artış da GSYH'ye yansımadı. DW Türkçe'ye konuşan Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü (MİGEM) eski Daire Başkanı Necati Yıldız'a göre Türkiye'de madencilik üretimi katma değerli yapılmıyor. Üretilen madenler hammadde veya konsantre olarak yurtdışına ihraç edilirken daha yüksek meblağda madencilik ürünü ithal ediliyor.

Yıldız, "Türkiye 2022 yılında 495 milyon dolar bakır konsantresi ihraç etmiş, aynı yıl 5,2 milyar dolar bakır ve bakırdan eşya ithalatı gerçekleştirmiştir. Bu rakamları madencilikle ilişkilendirip ne anlama geldiğini anlamak hiç de zor değil" diyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı'nın Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) ile hazırladığı 2020 yılına ait Türkiye Madencilik Sektörü Gelişim Raporu'na göre en büyük cari açık öncelikle altın daha sonrasında da bakırda oluştu. Altın, alüminyum, bakır, bor, çinko, demir-çelik, doğal taş, gümüş, kömür, krom, kurşun, lityum gibi önemli madenlerde ara/uç ürün dahil toplam madencilik ürünleri ithalat tutarı, 2015'te 28,6 milyar dolar iken 2020 yılında 50,2 milyar dolara çıkarak son beş yılın en yüksek rakamına ulaştı. Buna karşın ihracat verileri son beş yılda 30 milyar dolar bandında kaldı.