Medeniyetlerin Devamlılığında Tokat Örneği

Yerkürede nice medeniyetler-uygarlıklar gelip geçmiştir. Hele bizim coğrafyamızdan geçmeyen uygarlık yok gibidir.

Osmanlı Devleti’nin sınırlarını 22 milyon metrekareye çıkardığı geniş coğrafyamız ile bugünkü sınırlarımızdaki şehirlerimizin tarihine baktığımızda hemen bütün uygarlıklar resmigeçit yapmıştır.

Son medeniyet ise İslam Medeniyetidir. Bin yıldır bu medeniyetin var olması ve ihya edilmesi adına millet-devlet kaynaşma-kucaklaşma ve sahiplenme mücadelesi verilmiştir, halen de verilmektedir.

Kelime-i Tevhidin vatanı olarak kabul edilen topraklarımız ve üzerinde kurulu şehirlerimizin büyük ekseriyeti; “İnsanı yaşat ki, devlet yaşasın” emri mucibince vakıf topraklar, vakıf şehirlerdir.

Tokat da bu vakıf şehirlerdendir. Danişmendliler, Selçuklular ve Osmanlılar, diğer beldelerde olduğu gibi Tokat’ı da vakıf eserleri ve tapularıyla, üzerinde yaşayan ve yaşayacak olanlara emanet etmiştir.

•

Başta İslam Medeniyeti olmak üzere diğer medeniyetlerin temeli de bir inanca dayalıdır. İslam Medeniyetinin devamlılığını sağlayan ana unsur ise vakıf kültürüdür.

Bu manada İstanbul’u öne alırsak, Bursa, Edirne, Tokat ve sanırım 81 vilayetimiz ile 930 ilçemizin yanı sıra, binlerce köyümüzde mutlaka insanın imarı ve ihyası için vakfedilmiş eserler, gelir getirici akarlar-çarşılar-arastalar-bedestenler-bağlar-bahçeler-tarlalar vardır. Tabi şimdiki hallerini bilemiyoruz.

İşte Tokat vilayetimizde de bunların hepsi mevcuttur ve bugün dokunduğunuz-gezdiğiniz-gördüğünüz tarihi eserler, olabildiğince korunarak devletimizin emaneti altındadır.

Araştırmalarımıza dayanarak söyleyelim ki, vakfın ne demek olduğunu bilen ve bu anlamda; vatanımıza-milletimize-devletimize hizmeti önceleyen aklı başında belediye başkanları, valilerimiz ve diğer bürokratların tarihi sahiplenmesiyle kurtarılabilen emanetler ihya edilmiş ve özellikle son 20 yılda Tokat yeniden vakıf şehir haline getirilmiştir.

Sükûnetin hâkim olduğu tarihi alanda dolaşırken; camilerden, çarşılara, medreselerden konaklara kadar duvarlarına dokunarak geçmiş yaşanmakta ve sahiplenme duygunuz sonsuzlaşmaktadır.

•

Söz buraya gelmişken biraz gerilere giderek tarihe yolculuk edelim, çok değil, 80 yıl geriye.

1940 yılı ve sonraki yıllarda tarihi eserler bir hayli ihmale uğramış ve hatta pek çoğu satılmış. Bugünü anlamak için o yıllarda neler olmuş kısaca hatırlatalım.

Örneğin 42 adet vakıf eseri satılmış. Hikâyeleri öyle acı ki nutkunuz tutulmakta. 40 cami satılmış, üstelik camilerden birisinde bulunan sakalı şerif bile satılmış.

Böyle satışlar sadece Tokat’ta değil elbet. Ülke çapında, öyle vakıf eserler üç paraya satılmış, parti binası yapılmış, özel mülk haline getirilmiş, hatta bazılarının kitabeleri bile kazınmış.

Ezcümle:

Bütün bu kayıplara rağmen, gönüllü yahut resmi-yerel “Şehr-i Emanetler” ve sağduyu sahibi valilerimizle yönetimindeki bürokratların sahiplenmesiyle, Tokat örneği gibi başka şehirlerimizde de medeniyetimizin devamı açısından eserler korunabilmiştir.

Tokat’a gelip giden kelam ve kalem münevveri her insanın takdir ettiği gibi Tokat sevdalısı yerel tarihçi Hasan Erdem’e teşekkür edelim.