Makedonya Kralı Büyük İskender'in kumandanlarından Antigonius Monophthalmos tarafından M.Ö. 316'da kurulan Bithynia, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı medeniyetinin izlerini bugün hala belirgin olarak taşıyan Bursa'nın İznik ilçesinin her köşesinden tarih fışkırıyor.

M.S. 2'nci yüzyılda yaptırılan ve arkeolojik kazılarda bölgedeki yaşam izlerinin M.Ö. 6'ncı yüzyıla kadar uzandığı belirlenen İznik tiyatrosu, Roma dönemine ait Anadolu'nun ayakta kalan en görkemli eserlerinden biri.

2015 yılından bu yana Bursa Büyükşehir Belediyesi'nin sponsorluğunda kazı çalışmalarının sürdüğü ve düz bir alana inşa edilerek tonozlarla yükseltilmesi sebebiyle mimari açıdan Türkiye'deki tek örnek olan tiyatro, M.S. 2'nci yüzyılda Roma İmparatoru Trajan tarafından Bithynia Valisi olan tarihçi ve yazar Plinius'a yaptırıldı.

Bir dönem gladyatör dövüşlerine ev sahipliği yapan tiyatro, Hristiyanlığın ardından tiyatronun yasaklanmasıyla birlikte dini alan olarak kullanıldı. 358, 362 ve 368 yıllarındaki büyük depremlerde zarar görüp onarılan tiyatro, İznik'in savunulması için feda edilirken, tiyatrodan sökülen parçalar surların güçlendirilmesinde kullanıldı. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın izniyle ilk olarak 1980 yılında kazı çalışmalarının başladığı Roma Tiyatrosu'ndaki kazılar, Bursa Büyükşehir Belediyesi'nin devreye girmesiyle 2016 yılından itibaren Dokuz Eylül Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nün başkanlığındaki bir ekip tarafından sürdürülüyor.

Dokuz Eylül Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Roma Tiyatrosu Kazı Başkanı Prof. Dr. Aygün Meriç, “İznik Roma Tiyatrosu'nda 2016 yılından beri kazı başkanlığı yapıyorum. İznik Roma Tiyatrosu, Kültür ve Turizm Bakanlığı izinleri ve destekleriyle, Bursa Büyükşehir Belediyesi'nin katkılarıyla kazılar devam ediyor. Burası özel ve önemli bir tiyatro. M.S. 2'nci yüzyılda İmparator Traian tarafından inşa ediliyor ve Anadolu'da tamamen düz bir alana tonoz mimarisi ile yükseltilerek yapılan ilk ve tek tiyatrodur.

M.S. 2 ve 3'üncü yüzyıllarda dönemin moda oyunları olan gladyatör oyunları ve diğer oyunların oynandığı biliniyor. 3 ve 4'üncü yüzyıllarda, 5 ve 6'ncı yüzyıllara kadar dini amaçlarla kullanıldığı biliniyor. 8'inci yüzyıldan sonra terk ediliyor. Bu tiyatro yapısının taşları, İznik surlarının yapımı için kullanılıyor. 12 ve 13'üncü yüzyıllarda buralarda kiliseler inşa ediliyor. Özellikle 15'inci yüzyıldan sonra İznik çini üretimiyle buraya birçok fırın inşa ediliyor. 16 ve 17'nci yüzyıllarda özellikle korunaklı tonozlara inşa edilmiş çini fırınları burası için önemli hale geliyor. 17'nci yüzyıldan sonra çini ustalarının İstanbul'a taşınmasıyla burası terk ediliyor. Bu bölge deprem bölgesi olduğu için tiyatro birçok deprem geçiriyor.

6'ncı yüzyıldaki büyük deprem sonucunda terk ediliyor. Tiyatro, 1980'li yıllardan beri kazı çalışmalarının devam ettiği bir yerdir. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın katkılarıyla çalışmalar devam ediyor. 2016 yılından bu yana Kültür ve Turizm Bakanlığı, Bursa Büyükşehir Belediyesi, İznik Belediye Başkanlığı ve özellikle Türk Tarih Kurumu'nun destekleriyle süreç biraz daha hızlandı. Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Sayın Abdülkadir Uraloğlu'nun, Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı, İznik Belediye Başkanı ve diğer protokol üyeleriyle birlikte tiyatro halkın ziyaretine açıldı. Artık insanlar gelip tiyatroyu gezebilirler” dedi.