İngiltere’de bir sahafta elime oldukça ender bulunan, 1900’lerin başına tarihlenen, Osmanlı Yahudisi editör M. Azikri’nin hazırladığı, renklendirilmiş fotoğraflardan oluşan “İstanbul Yadigârı” albümü geçti. Paylaşmak istiyorum.

İlki, cami işlevini sürdüren Ayasofya. Dikkatimi çeken sağda ve sağ arkada Avrupa kıyafetli kadınlar. Bunlar turizmin popülerleştiği yıllar. Ayasofya her zaman bir cazibe merkezi.

İkincisi, #Ayasofya’nın içi. Dayanamayıp bugünle karşılaştıracağım.

Ecdâdın aklına mozaiklere bez çekmek gelmemiş, olduğu gibi duruyorlar. Yanda bugünkü hali- yorum sizin.

Sultanahmet Camii/Meydanı ve Dikilitaşlar. Ben taşları aydınlatmada kullanılan lambaları da sevdim. Siz?

Kariye Camii şimdi Müze. (Eyvah birilerinin kulağına kar suyu kaçırmayalım) Bizans’taki kısa adı sur dışı/köy anlamına gelen Chora. Dil etkileşimi açık: Arapçada da köy anlamına gelen Kariye/Karye’ye kolayca evrilmiş. Köy hüviyeti keçiden belli.

Orijinal fotoğraf tarihi 1903.

Valide Sultan (Yeni) Camii. Orijinal işlevi olan sahil camii halinde Eminönü’nü ve kayıkçıları selamlıyor. Arkada Düyun-ı Umumi (şimdi İstanbul Erkek) ve Nuruosmaniye.

İstanbul manzarası, yani, Süleymaniye. Unkapanı tarafında sanki surlar ve bir bostan var. Bilen çıkar mı acaba? Karaköy’ün motorlu deniz trafiğine karşın bu tarafın gelenekselliği göze çarpıyor.

Perşembe Pazarı ve Galata. Heybetli cephesiyle Vallaury’nin Osmanlı Bankası (şimdi SALT Galata). Kule de külahsız haliyle. Diğer binaları çıkaran var mı?

Haliç mazarası. Osmanlı Bankası (bu kez sol önde) karşıda Eminönü, uzun çarşısı ve sahilleriyle! Tepede Beyazıt Yangın Kulesi ve Harbiye Nezareti (İstanbul Üni.) ve tabii, Süleymaniye.

Genel manzara. En dikkat çeken, solda, Tanzimat’ın meşhur Âli Paşa’sına ait konak (Âli Paşa Konağı). Yandıktan sonra yerine yapılan Mercan Otoparkı da yanda.

Aynı şekilde arka sırtlardaki yemyeşil boşluk ve bugünkü hali...

Galata Köprüsü, Karaköy ve baş döndürücü deniz trafiği. Köprünün diğer tarafı ne kadar gelenekselse burası da dünyaya açılan pencere olduğunu kanıtlar gibi. Sol altta Marmara Express.Bir kaynakta Fransız bayrağı taşıdığını ve konuyla ilgili itiraz yapıldığını okudum, o mu acaba?

Bu kez diğer kıyıdan, Eminönü’nden Galata köprüsü ve işleyen tramvayları. Eminönü her zamanki yoğunluğunda. Soldaki Zenith marka saati de sevdim. Ve atlar hayatın ne kadar içinde... (eski İstanbul’u bitirdik gibi; biraz ara, devamı sonraya...)

Devam edelim. Salacak sahili ufak kayıkhaneleri ile halen sahil vasfını korurken, Boğaz’da Şirket vapurları işlerken Kız Kulesi ve İstanbul böyle gözüküyordu.

Rumelihisarı. Avrupa Kalesi diye çevrilmiş. Aşağıdaki ev hisarın halen bir mahalle olarak kullanıldığını gösteriyor. Karşı kıyıda -muhtemelen- İsmail Paşa Yalısı ve çapraz sırtta Adile Sultan Sarayı.

Yıldız Hamidiye Camii ve Büyük Mabeyn Köşkü. Fotoğrafta görülen, F. Zonaro’nun da resmettiği (1901) beyaz atlı Ertuğrul Süvari Alayı, olabilir mi?

Dolmabahçe Sarayı ve bir kayıkçı.

Avrupa yakasındaki tatlı su. Farklı kaynaklarda bu tabir Kağıthane’yi işaret etmiş. Ben de oraya benzettim. Cennetten bir köşe gibi.

Bu kez de Asya’daki tatlı su, yani Göksu. Hanımlar ve Beyler kayık safasındalar. Bir Halid Ziya romanı gibi.

Bu fotoğraflar arasında silueti değişmeyen belki de tek yer, Ihlamur Kasrı. Fotoğrafçı, kasrın hizmetlilerine poz verdirmiş gibi.

Harbiye Nezareti (şimdi İstanbul Üni). Ağaçlar henüz büyüyüp kampüsü doldurmamış. Ve de şu ana kadar gördüğüm en anlamlı Beyazıt Meydanı düzenlemesi.

Son olarak şu içler acısı haldeydi.

Liman girişi denmiş. İlk başta Rumeli Feneri sandım ama Ahırkapı Feneri.

Muhtemelen Galata Kulesi’nden Sarayburnu. Benzer açıdan bir fotoğraf daha.

Sarayburnu’ndaki boşluk acaba kaybolan sahil köşklerinin mi? Bölgede bir imar faaliyetinin olduğu kesin.

Yakından uzağa Eyüp mezarlığı, Feshane ve karşısı Sütlüce olabilir mi? Karşıdaki camii Kasımpaşa Büyük Camiin mimarisine benzettim ama Kasımpaşa bu açıdan uzak kalmalı.

Karaköy. En çok göze çarpan, Osmanlı İstanbulu’nun son dönemine damga vurmuş İtalyan mimar Raimondo D’Aronco’nun art nouveau tarzındaki Karaköy Camii. 1958’de Menderes yıkımlarıyla yıkıldı gitti. Paftası da halen boştur.

24. ve son fotoğraf. Bu kitabı alıp İngiltere’ye dönen bir ziyaretçinin gördüğü son yer, aklında kalan son “İstanbul yadigârı” olmalı: Sirkeci Garı. | Uzun bir serinin sonuna geldik. Fotoğraflar şehirciliğimizde hangi değerleri kaybettiğimizi anlattılar. Eşlik için teşekkürler.