Petrol Savaşları ve Hürmüz Boğazı
Amerika’nın son günlerde İran’ın petrol ticaretini engellemekle tehdit etmesi üzerine İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Hürmüz Boğazı’nı kapatabilecekleri tehdidini yineledi. İranlı yetkililer, “boğazı ya herkes kullanır, ya da herkese kapalı olur” şeklinde karşılık verdiler.
Nükleer anlaşmanın iptali gibi konular üzerinden İran’a yaptırım uygulamaları her gündeme geldiğinde Hürmüz Boğazı’nın kapatılması sürekli dünyayı meşgul ediyor.
Peki Hürmüz Boğazı›nın önemi nereden geliyor?
Öncelikle konu uzmanlarının açıklamalarına bakılırsa, İran›ın Hürmüz Boğazı›nı kapatması, Amerika ve İsrail›in bu günlerde zorladığı savaşın kıvılcımını ateşleyebilir. Bölgedeki ülkelerin de dahil olacağı büyük bir savaş neticesinde İran’ın işgali için bir bahane olabilir. Zira bugünlerde ekonomik sıkıntılar nedeniyle halk ayaklanmaları ile başı ciddi anlamda dertte olan İran’a, petrol ticaretinin engellenmesi tam bir ekonomik çöküşe götürecektir.
Özellikle Trump tarafından uygulanan petrol arama, üretim, nakliye ve sigorta işlemleri ile ilgili bir dizi engellemeler, İran’ın petrol üretim kapasitesinde ciddi anlamda azalmalara sebebiyet verdi. Hindistan gibi büyük pazarlar baskı sonucu İran petrolünü almaktan vazgeçti. İran’a yönelik ekonomik savaşın başlamasından bu yana petrol satışının azalması sonucu gıda fiyatlarının yükselmesiyle İran Riyali tarihinin en düşük seviyesine düştü. Elbette bu da halk ayaklanmasını beraberinde getirdi.
İran son raddeye gelmesi durumunda Hürmüz Boğazı tehdidini hayata geçirirse ne gibi sonuçları olur?
Boğaz, bölge ülkelerinin petrol ticareti açısından hayati bir öneme sahip. Hürmüz Boğazı Umman Körfezi ile Basra Körfezi›nin arasında yer alıyor. Ortadoğu’daki petrol üreticilerini, Pasifik, Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika pazarlarına bağlayan boğaz üzerinden dünya petrolünün yüzde 40’ı bu damardan taşınıyor. İran’ın kendisi de dahil olmak üzere en büyük petrol üreticisi ülkelerden Suudi Arabistan ham petrol ihracatının yüzde 88’ini, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt ve Katar tümünü, Irak yüzde 99’unu, Hürmüz Boğazı’ndan geçiriyor. Günlük 20 ve 30 uluslararası tanker bu boğazdan taşınıyor. Bazı Haliç ülkeleri işi ciddiye alarak şimdiden alternatif geçişler üzerinde çalışmaya başladı. Trump’ın emriyle İran petrolünün doğuracağı boşluğu kapatmak üzere Suudi Arabistan üretim kapasitesini artırdı.
Boğazın kapatılması başta petrolünü büyük oranda İran’dan karşılayan Çin, Japonya gibi Asya ülkeleri olmak üzere bütün Avrupa ülkelerinin zararına olacak ve küresel petrol ticaretini ve ekonomik dengeleri hayati derecede etkileyecektir.
Trump yönetiminin geçtiğimiz Mayıs ayında İran’la yapılan Nükleer anlaşmadan çekilmesi sonrası Avrupa ülkelerini de İran’a yaptırım konusunda ikna etme çabalarına başladı. Bununla Kasım ayına kadar İran’ın petrol gelirlerini sıfıra indirmeyi planlıyor. Ancak Avrupa ülkeleri direkt etkilenecek kesim olacağı için Trump’ın planına sıcak bakmıyor. Zira 2008 yılında petrol fiyatları, İran’ın boğazı kapama tehdidi neticesinde ciddi bir artış rekoru yaşamıştı.
İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatması halinde ABD Deniz Kuvvetleri’nin muhtemel tepkisi hakkında sorulan soruya ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı (CENTCOM) Donanma Komutanlığı Sözcüsü Binbaşı Bill Urban, “Uluslararası hukukun izin verdiği yerlerde dolaşım ve ticaret özgürlüğünü sağlamak için gereken neyse müttefiklerimiz ile birlikte yapmaya hazırız” dedi.
Tarihi boyunca 1988 yılında İran’ın USS Samuel B. Roberts adlı ABD gemisini hedef almasına karşılık ABD donanması, iki İran savaş gemisini batırarak karşılık vermiş, Hürmüz Boğazı bir günlük deniz savaşına tanıklık etmişti. O tarihten beri bölgeden geçen ticari gemileri korumak için ABD Beşinci Filosu Bahreyn’de hazır tutuluyor.
Geçmişte İran 2002, 2008, 2012 ve son olarak 2015 yıllarında benzeri kışkırtmalara rağmen boğazı kapatma tehdidinde bulunsa da başta kaybedenin kendisi olacağını bildiği için bu vaadini pratikte henüz gerçekleştirmedi.
Önümüzdeki aylar bölgemiz bütün dünyayı ve küresel güçleri yakından ilgilendiren büyük ticaret savaşları’na tanıklık edeceğe benziyor.