Bugün; 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin 53’üncü yıldönümü… Askeri darbenin ardından hazırlanarak 9 Temmuz 1961 tarihinde kabul edilen 1961 Anayasası’yla birçok kurum oluşturuldu; Anayasa Mahkemesi, askeri yargı, MGK ve YAŞ adı verilen kurullar siyasi irade
ŞUAYİP ALABAY
KORAY TAŞDEMİR - İSTANBUL
Türkiye 27 Mayıs 1960 askeri darbesinin 53’üncü yıldönümüne girerken o dönemde darbenin akabinde yapılan askeri anayasal değişiklikleri ve kurumları içerisinde barındırmaya devam ediyor. 27 Mayıs askeri darbesinin ardından hazırlanarak 9 Temmuz 1961 tarihinde kabul edilen 1961 Anayasası’yla birçok kurum oluşturuldu… Anayasa Mahkemesi, askeri yargı, MGK ve YAŞ adı verilen kurullar siyasi iradeye ortak edildi. 27 Mayıs darbesi lanetlenirken, darbenin ardından oluşturulan 27 Mayıs Anayasası ve kurumlarının hâlâ yürürlükte olması eleştiriliyor.
CAN: ÖZGÜRLÜKÇÜ DEĞİL
1961 Anayasası’nın Türkiye’de sadece birkaç tane askerin darbe yapmasıyla ortaya çıkmadığını söyleyen AK Parti MKYK üyesi ve Anayasa Mahkemesi eski Raportörü akademisyen Doç. Dr. Osman Can, “Bunun aynı zamanda uluslararası uzantıları var. Türkiye’de toplumsal iradenin toplumsal farklılıkların uluslararası çıkarların, uyum içinde çalışabilecek bir vesayet organının, daha seçkin bir sınıfın elinde bulunması yönünde bir gayret vardı ve bunun bir ürünü olarak 1961 Anayasası ortaya çıkmıştır. Bu anayasada birçok temel hak maddesi falan yer alır, ama bu bir maske. Genel olarak bakıldığında evet özgürlükçü, ama bu özgürlükleri hayata geçirecek olan, anlamlı kılabilecek olan devlet aygıtı zaten vesayet sistemi. Dolayısıyla bu bir kandırmacadan başka bir şey değildi. Meclis’i muhafaza ettiler, ama Meclis’in ortaya çıkan toplumsal irade konusunda herhangi bir karar alabilme, temel konumlarda bir değişiklik yapabilme hakkı yoktu. Sistem bu şekilde kuruldu. Yani Türkiye’de demokrasiye vurulan en büyük darbelerden bir tanesi 1961 Anayasası’dır” şeklinde konuştu.
Sivil bir anayasa yapmak için günümüzde önemli gayretler ve mücadelelerin olduğunu söyleyen Can, “Ama şunu da çok net olarak görmek gerekiyor. Meclis’te aynı zamanda iki tane daha parti var ve bu iki parti 27 Mayıs’ın mimarı olan partiler. Bunlar MHP ve CHP. İkisi de 27 Mayıs hareketinin içinde olan, ona bire bir destek veren ve onun içinden yeniden çıkan partiler. Bugün itibariyle 1982 Anayasası’nın tabi 1960 darbesiyle başlayan, ama esas tercihleri 1924 Anayasası’na dayanan vesayet sisteminden onun çok daha ötesi olan kurgudan bu anayasadan uzaklaşmak istemiyorlar. Türkiye’nin ondan kurtulmasını istemiyorlar ve bu yüzden blokaj uyguluyorlar. Yeni bir anayasa yapmaya çalışılırken 27 Mayıs ideolojisinin temsilcisi olan partilerle bir şekilde ortaklık yapmak zorunluluğu var. Çünkü onlar olmadan yeni bir anayasa yapabilmek sıkıntılı ve riskli oluyor. Böyle bir handikap var. Faşist bir ideolojinin, faşist bir anayasanın maalesef Türkiye’de devamından yana olan güçler hâlâ var ve siyasi aktörler vardır. Bu da ayrı bir trajedidir” dedi.
ERDEM: 61 ANAYASASI MİLLİ
İRADEYİ VESAYET ALTINA ALMIŞTIR
27 Mayıs darbesinin baş mağduru dönemin başvekili Adnan Menderes’in hemşehrisi AK Parti Aydın Milletvekili Mehmet Erdem, “1961 Anayasası içerdiği işçi hakları ve sendikal haklar gibi konularda özgürlükçü bir anayasa olarak ifade edilse de diğer yönü ile ortaya koyduğu kurumlar vasıtasıyla ‘egemenliğin kayıtsız şartsız milletindir’ ilkesini zedelemiştir. Bu yönüyle 61 Anayasası milletin ortaya koyduğu siyasi iradenin üzerinde vesayet oluşturabilecek kurumları oluşturmuştur” dedi.
Erdem, bu kurumlardan birinin Milli Güvenlik Konseyi, Cumhuriyet Senatosu ve Anayasa Mahkemesi olduğuna dikkat çekerek, “Anayasa Mahkemesi de milletin iradesi üzerinde adeta bir denetleme kurumu ve milli egemenliğin tecellisinde bir üst kurum şeklinde çalışmıştır” diye konuştu.
1960 darbesinden sonra bütün darbelerin 1960 darbesinden ilham aldıklarını belirten Erdem, “Bu bakımdan bir dönüm noktası, başka bir ifade ile çok darbeli siyasi hayatımızın başlangıç noktası olarak kabul edilebilir” dedi.
Erdem, “Bizim darbelerin kalıntılarını tamamen ortadan kaldırmamız lazım. Sadece AK Parti’nin değil, diğer bütün siyasi partilerin ve toplumun bütün kesimlerinin bu konuya yoğunlaşması lazım. Milletin egemenliğini en üst noktaya taşımamız, hiçbir vesayeti kabul etmememiz ve vesayet oluşturacak her şeyi ortadan kaldırmamız lazım. Bu bakımdan herkese görev düşüyor” açıklamasında bulundu.
İŞTE O KURULLAR
27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra 9 Temmuz 1961 tarihinde kabul edilen 1961 Anayasası’yla Anayasa Mahkemesi, Milli Güvenlik Kurulu, Askeri Yargıtay ve YAŞ adı altında kurumlar oluşturuldu…
ANAYASA MAHKEMESİ: 1960 askeri darbesinin sonrasında hazırlanan anayasanın en önemli kurumlarından biri Anayasa Mahkemesi’dir. Anayasa Mahkemesi’nin kuruluş yasasında, anayasaya uygunluk denetimi yer alsa da gerçek amacı, TBMM’yi denetim altında tutmak, gerektiğinde bakanları yargılamak… Birçok yasa değişiklikleri, Anayasa Mahkemesi tarafından iptal edilmiştir.
MİLLİ GÜVENLİK KURULU: İlk defa 1949 yılında, “Devlet işlerinin en başında gelen topyekun milli savunma görevlerini yerine getirmek üzere” kurulan, “Milli Savunma Yüksek Kurulu”, 1961 Anayasası’yla “Milli Güvenlik Kurulu” adıyla anayasal bir kurum haline gelmiştir. 1961 Anayasası’nda Milli Güvenlik Kurulu’nun amacı, “Milli Güvenlik ile ilgili kararların alınmasında ve koordinasyonun sağlanmasında yardımcılık etmek üzere, gerekli temel görüşleri Bakanlar Kurulu’na bildirir” şeklinde düzenlenmiştir.
ASKERİ YARGITAY: Darbe yapanlar, askerlerin genel mahkemelerde yargılanmalarını istememişler, 1961 Anayasası’na “Askeri Yargıtay” adıyla yüksek bir mahkeme dahil edilmiştir.
YÜKSEK ASKERİ ŞÛRA: YAŞ; askeri bürokrasinin kendisiyle ilgili karar verebilmesine imkân sağlayan bir kuruldur. Bu kurul, iki darbe (1960 ve 1980) arasında, 1971 muhtırasından sonra, 17 Temmuz 1972 tarihinde kurulmuştur. Kurul kararları yargı denetimi dışında…
