Irak gösterilerinin arka planı
Irak’ın Basra eyaletinde (Güney Irak) sosyal hizmetlerin ve halkın temel yaşam ihtiyaçlarının iyileştirilmesi talebiyle başlayıp orta kısımlara yayılan gösteriler, son günlerde yeni bir anayasanın kurulmasını ve ülkeyi yönetecek ortak ulusal kurtarma hükümetinin kurulması talebine dönüştü.
Protestocular, mezhepçilik ve ayrımcılık temelli anayasaya karşı sloganlar atarak yeni bir anayasanın yürürlüğe konulmasını, adil kriterlere göre tüm Iraklıların haklarını garanti altına alacak kuşatıcı bir anayasa hazırlanmasını istiyorlar.
ABD’nin 2003 yılında Irak’ı işgalinden iki yıl sonra 2005 yılında hazırlanan anayasa mezhep ve etnik temelli farklılıkların öne çıkarılması nedeniyle ayrılığı daha fazla derinleştirdi. Şiilerin İran yanlısı politikalarıyla Nuri el-Maliki iktidarı Saddam döneminde gördükleri baskıların kat kat fazlasını intikam duyguları içinde azınlıkta kalan Sünni kesimlere yönelik yoğunlaştırdı.
Bütün şekli değişimlere rağmen ülkede kaos, fakirlik, rüşvet vb. ifsad hali durdurulamıyor. En temel ihtiyaç maddelerinden dahi yoksun bir vaziyette yaşam mücadelesi veren halkın büyük kesimi belli bir tabakanın ülkenin kaynaklarını çalarak zenginleşmesine daha fazla dayanamadı. Temmuz ayının ilk haftasında su ve elektrik hizmetlerinin iyileştirilmesi, altyapının ıslahı ve istihdam olanaklarının sağlanması talepleriyle halk sokaklara döküldü.
Çeşitli medya kanallarına görüş belirten göstericilerin çoğunluğu özellikle üniversite mezunu gençlerden oluşuyor. Bazıları hükümetin istihdam politikasının hataları nedeniyle yıllarca boş gezdiklerini ihtisas sahiplerinin dahi iş bulmakta zorlandıklarını ifade ediyorlar.
Bazı göstericiler Basra’da sıcaklığın 54 santigrat dereceye ulaştığını ve bu ısıya rağmen günde 18 saatten fazla elektrik kesintilerinin yaşandığını, belediyelerin hiçbir hizmeti icra etmemesinde kaynaklı neredeyse Basra’da içilebilir suyun da olmaması nedeniyle yaşamın çekilemez seviyelere ulaştığını belirtiyorlar. Musluklardan akan suyun elbise yıkmaya dahi uygun temizlikte olmadığı belirtiliyor.
Hükümet yetkilileri halkın en temel ihtiyacını karşılamaya girişmek yerine protestocuları bastırmanın yollarını arıyor. Yerel kaynakların verdiği bilgiye göre özelikle gösterilerin yoğun olduğu güney illerinde internet, telefon hizmetleri, sosyal medya vb. iletişim kanallarla tamamen kesildi. Dış dünya ile irtibatı kesilen bölgeye güvenlik güçleri zor kullanarak gösterileri bitirmeyi planlıyor. Şu ana kadar açılan ateş sonucu 10 kişi hayatını kaybetti, 500 kişi yaralandı.
Bu gösterilerden en fazla kazançlı olanın İran olduğunu da hesaba katmak gerekir. Halkın talepleri her ne kadar meşru olsa da İran uluslararası arenada kendisine uygulanan ticari ambargoya karşı Irak petrol üretiminin durdurulmasını kendi maslahatı için kullanmaya çalışıyor. Nitekim göstericilerin hükümet binaları, devlet kurumları ve petrol şirketlerine yaptığı baskınlar nedeniyle yeterli seviyede petrol üretimi gerçekleştirilemiyor. İran, petrol fiyatlarının küresel olarak yükseldiği bir süreçte, gösterilerin Irak’ın petrol üretiminde bir düşüşe yol açacağını umuyor. Eğer bu gerçekleşirse, İran petrol ihracatına Trump tarafından uygulanan ABD yaptırımlarına tepki, İran›a ise bir armağan olacaktır. Ayrıca, üretimin azalması Trump’ın OPEC’ten fiyatların düşürülmesi için petrol üretimini artırmaya yönelik taleplerine karşı cevap niteliği taşıyor.
Birçok yorumcuya göre İran, ayrıca ABD’ye karşı bölgede özellikle Irak’ta hâkim güç olduğunu ispatlamanın peşinde. Fırsatı iyi değerlendirerek gösterilerin kontrolden çıkabileceği imajı vererek ABD’ye aba altında sopa gösteriyor.
Vaziyetin bu kadar karmaşık olması bir yana, bütün ABD askeri üsleri Sünni illerde yoğunlaşmış durumda: Salahaddin, Anbar ve Ninova kentleri, İran varlığına alternatif olarak Sünni kentleri ABD’nin kontrolünde bulunuyor. Maslahatların çakıştığı noktada bu bölgeler daha fazla yıkıma uğrayacak ve etkilenen kesim olacaktır.
Hükümetin göstericilerin taleplerini yerine getirememesi durumu devam ederse, işin kontrolden tamamen çıkmasının ihtimal dahilinde olabileceği belirtiliyor.