Peçevî İbrahim Efendi kimdir?
Devlet adamı ve tarihçi Peçevî İbrahim Efendi kimdir?
Doğum yerinden dolayı Peçûyî, Peçuylu ve Peçevî lakaplarıyla tanınır. Osmanlı tarih yazıcılığında genellikle Peçevî unvanıyla anılmakla birlikte bu okuyuş biçimi sözcüğün Osmanlıca yazılışının harekesiz biçimine dayalı olup doğrusu “Peçuylu” ya da “Peçûyî” olmalıdır. Hayatına dair bilgiler daha çok kendi eserinden edinilmektedir. Annesi tarafından, ünlü Boşnak ailesi Sokullu’ya (Sokolović) mensup olan ve soylu bir ailedendir. Babasının ismini söylememekle birlikte, büyük dedesini Kara Dâvud, dedesini Cafer Bey olarak kaydetmektedir. Her ikisinin de alaybeyiliği yaptığını, bu nedenle ailesinin Alaybeyoğulları diye anıldığını yazar. Babası Bosna’daki çatışmalara ve ardından Kanûnî Sultan Süleyman’ın Irakeyn Seferi’ne (1533-35) katılmıştı. İbrahim Efendi, ilköğrenimini Peçuy’da, medrese eğitimini Bosna ve Budin’de gördü, 14 yaşındayken babasını vefat ettikten sonra dayısı Budin Beylerbeyi Ferhat Paşa’nın yanına gitti ve yaklaşık bir buçuk sene onun yanında kaldı. Dayısı vefat ettikten sonra da akrabalarının yaşadığı Bosna’ya gitti.
İbrahim Efendi, Habsburglar ile yeniden başlayan uzun savaşlar sırasında (1593- 1606) orduya katıldı ve akrabası olan Lala Mehmet Paşa’nın hizmetine girerek kâtip olarak çalıştı. Ağustos 1595 yılında Avusturyalılar tarafından kuşatma altına alınan Estergon’da, kentin teslimini görüşen kurulda yer aldı. Ardından, Lala Mehmet Paşa’nın yönettiği Eğri seferine katıldı. 1602 yılında cepheye gelen Kırım Hanı II. Gazi Giray’ı karşıladı. 1603’te serdar (başkomutan) olan efendisinin telhislerini (bir konu hakkında padişaha bilgi vermek için yazılan yazı) götürmek amacıyla İstanbul’a gönderildi. Estergon’un Türkler tarafından geri alınmasından sonra (Kasım 1605) fetih haberini sultana bildirdi. Bunun üzerine, daha önce aldığı piyade mukabeleciliğinin yanında süvari mukabeleciliğine atandı. Derviş Mehmet Paşa’nın sadrazamlığı zamanında Eğriboz, İnebahtı ve Karlı ili sancaklarının tahrir defterlerini (vergilerin izlendiği defter) hazırlamakla görevlendirildi. Ardından memleketine giderek uzun seneler çiftliğinde yaşadı.
Daha sonra Diyarbekir eyaletinin defterdarı olarak hizmet verdi. Rakka’da görevliyken beylerbeyi oldu. Ardından Sadrazam Çerkez Mehmet Paşa’nın Tokat’taki ordusuna katıldı ve darphane hizmetine memur edildi. 1625 yılında Tokat eyaletinin defterdarlığını yaptıktan sonra tekrar İstanbul’a gitti. 1631’de Anadolu Defterdarı oldu ve ertesi sene Peçuy sancağı arpalık olarak kendisine verildiğinde paşa unvanı ile anılıyordu. 1633-36 tarihleri arasında İstolni Belgrad sancakbeyliği yaptı. Bosna’da maliye defterdarı olduktan sonra 1637’de Bosna’ya bağlı Kırka’nın sancak beyliğine getirildi. 1638’de son resmi görevi olarak Tımışvar eyaleti defterdarlığı yaptı. 1641’de ileri yaşlarda “mazul” oldu ve hayatının son senelerini Budin ve Peçuy’da ünlü tarih eserini yazmakla geçirdi. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, değişik kaynaklar 1650 civarı olduğunu göstermektedir.
“Peçevî Tarihi”nin birçok nüshası vardır ve pek çok tarihçiye kaynaklık etmiştir. Bunlardan en önemlileri Cevrî, Defterdar Sarı Mehmet Paşa ve Naima’dır.