Mehmet Altay Köymen kimdir?
Bibliyograf ve Tarihçi Mehmet Altay Köymen kimdir?
Mehmet Altay Köymen, 13 Mayıs 1916 yılında Ankara'da dünyaya geldi. Babası Çanakkale şehitlerinden Ali Rıza Efendi, annesi Seyide Hanım’dır. İlkokulu Haymana’da tamamladı. Ardından girdiği Ankara İlköğretmen Okulu kapatılınca eğitimini Adana Öğretmen Okulu’nda sürdürdü, İstanbul Haydarpaşa Öğretmen Okulu’nu tamamladı. Haymana’nın Çalış köyünde kısa bir zaman ilkokul öğretmenliği yaptı. Lise fark dersleri sınavını vererek girdiği Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinden mezun oldu. Prof. Mehmet Fuat Köprülü’nün yanında, Muhammed b. İbrahim’in “Tarih-i Selcukıyân-ı Kirman”adlı eseri üzerine hazırladığı tez çalışmasıyla doktorasını tamamladı (1943). Bir sene Gazi Eğitim Enstitüsü’nde tarihöğretmenliği yaptıktan sonra Ankara Üniversitesi DTCF Ortaçağ Tarihi Kürsüsü’ne asistan olarak atandı ve “Büyük Selçuklu İmparatorluğu Çerçevesi İçinde Melik Sancar ve Zamanı”adlı tez çalışmasıyla 1948 yılında doçent oldu.
Köymen; Almanya, Fransa ve iki yıla yakın bir süre kaldığı İngiltere’de meslekî çalışma ve incelemelerde bulundu. “Büyük Selçuklu İmparatorluk Devri” başlıklı takdim tezi ile de 1958 yılında profesörlüğe yükseltildi. 1960’ta Almanya’da Freiburg Üniversitesi Orientalisches Seminar’da araştırmacı profesör olarak çalıştı. İran, İngiltere, Suriye, İran ve Pakistan’da ( 1970-71 ) bilimsel araştırmalar yaptı. Hamburg Üniversitesi’nde İslâm ve Türk tarihi ile Türk dili dersleri okuttu ( 1975-76). Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Genel Türk Tarihi Kürsüsü (1970-82) ve Tarih Bölümü (1982-84) başkanlıklarında bulundu. Mehmet Altay Köymen, emekli olduktan 1987 başına kadar Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde, bir süre de Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi’nde sözleşmeli olarak dersler verdi. Uzun seneler Ankara Üniversitesi’nin değişik fakültelerinde inkılâp tarihi, Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde Selçuklu ve Ortaçağ Türk-İslâm tarihi dersleri ile genel Türk tarihi dersleri verdi. Yerli ve yabancı pek çok bilimsel kurum ve kuruluşun üyeliklerine seçildi. “Türk Ansiklopedisi”ndetarih danışmanlığı, Türk Tarih Kurumu’nda Genel Türk Tarihi Bilim ve Araştırma Kolu Başkanlığı ve üyeliği, Selçuklu Tarihi ve Medeniyeti Enstitüsü’nde genel sekreterlik, Başbakanlık Kültür Danışmanlığı ve Kültür Bakanlığı’nda Kültür Eserleri Kurulu Başkan Yardımcılığı, 1000 Temel Eser Kurulu Başkanlığı gibi yönetsel ve akademik görevlerde bulundu. 9 Aralık 1993 yılında Ankara’da hayatını kaybeden Köymen, Cebeci Asrî Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Arapça, Farsça, İngilizce, Fransızca ve Almanca bilen, bibliyografik bilgisi çok geniş, metodu sağlam bir tarihçi olan Mehmet Altay Köymen, Büyük Selçuklu Devleti’nin oluşturduğu Ortaçağ Türk - İslâm tarihi ve uygarlığı alanında ciddi ve özgün araştırmalar yapmış, Selçuklu tarihini sistemleştirip bilim dünyasına değerli eserler kazandırmıştır. “Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi”adlı eseri siyasî, askerî, yönetsel, hukukî tarihi ve kurumlar hakkında ayrıntılı bilgiler verir. Üç cilt olan bu eserin birinci cildi “Kuruluş Devri” alt başlığını taşımakta olup Selçukluların tarih alanınaçıkışından Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluş döneminin sonuna kadar gelen süreci içermektedir. “İkinci İmparatorluk Devri” alt başlıklı ikinci ciltte Sultan Sencer ve zamanı, imparatorluğun mali yapısı, hukukî durumu, halife-sultan ilişkileri gibi konular Arapça ve Farsça kaynaklarla belgelere dayanılarak ortaya konulmuştur. “Alp Arslan ve Zamanı” alt başlıklı üçüncü cilt, önce aynı isim altında bağımsız bir eser olarak iki cilt olarak yayımlanmış, daha sonraki basımında birleştirilerek “Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi”nin son cildini oluşturmuştur. Bu bölümde Alparslan devri siyasî tarihi, Alparslan zamanındaki Selçuklu saray, hükümet ve askerî kuruluşu ile toplum yaşamı ve kültür kurumlan ele alınmıştır. “Selçuklu Devri Türk Tarihi” adlı eserde Selçuklu Devleti’nin tarihi genel çizgileriyle ve derli toplu olarak ele alınmıştır.
Köymen’in “Büyük Selçuklu İmparatorluğu Çerçevesi İçinde Melik Sancar ve Zamanı”adlı doçentlik tezi ile “Alaaddin Keykubâd ve Zamanı”, “ Türk Tarihinde Araştırma Metodu” ve “Selçuklu Tarihinin Meseleleri”adlı çalışmaları basılmamış eserleridir. Ayrıca çeşitli dergilerde ve “İslâm Ansiklopedisi”ndeyayımlanmış çok sayıda ansiklopedi maddesi ile makalesi bulunmaktadır. Mehmed Neşrî’nin “Kitâb-ı Cihannüma”sıile (Faik Reşit Unat ile) Nizâmülmülk’ün “Siyasetnâme”sini yayına hazırlamış, ikinci eserin özgün Farsça metninden Türkçeye çevirmiştir.
BAŞLICA ESERLERİ:
Kitâb-ı Cihânnümâ’sı (Mehmed Neşrî’den, Faik Reşit Unat ile birlikte, 1949-1957), Anadolu’nun Fethi ve Malazgirt Meydan Muhârebesi (1968), Selçuklu Devri Türk Tarihi (1963), Tuğrul Bey ve Zamanı (1976), Nizâmül-Mülk - Siyasetnâme (Farsça Aslı, 1976 ve Türkçe Çevirisi, 198282), Mehmet Neşrî-Neşrî Tarihi (haz., 1983), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi I-Kuruluş Devri (2000), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi III-Alp Arslan ve Zamanı (2001), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi V - İkinci İmparatorluk Devri (1991),