Kâtip Çelebi kimdir?
Esas ismi Mustafa bin Abdullah olan Kâtip Çelebi kimdir?
1609 senesinin Şubat ayında İstanbul'da dünyaya gelen Kâtip Çelebi, altı yaşındayken İmam İsa Halife El-Kırımî'den Kur'an okumayı, tecvid kurallarından Mukaddime-i Cezeriyye'yi ve namazın şartlarını öğrendi.
Devrin adeti üzerine, eğitiminden sonra, öğrendiklerini Mesih Paşa Darülkurrası'nda ezbere dinletti.
Daha sonra Zekeriyya Ali İbrahim Efendi ile Nefes-zâde'den ders alan Mustafa, Kur'an'ı yarısına kadar ezberledi, daha sonra aynı şekilde Darülkurrâ'da okudu.
İlyas Hoca'dan tasrif (anlatılan bir kavramı farklı yollardan yeniden anlatmak) ve avâmil (Arapça kelime sonlarının okunmasını öğreten bir bilim dalı ve aynı adla anılan kitap) öğrendi.
Bu eğitimlerinden sonra Böğrü Ahmet Çelebi'nin yanında hat dersleri aldı. Hat eğitiminden sonra da 1622-23 yıllarında Anadolu Muhasebesi Kalemi'nde stajyer olarak devlet görevine başladı.
Mustafa, burada çalıştığı dönemde bu ofisteki uzman memur birinden hesap-muhasebe sistemini, Erkam adı verilen yazışma kurallarını ve dönemin devlet belgelerinde kullanılan Siyakat yazısını öğrendi.
İlerleyen dönemlerinde 1624 yılında Abaza Mehmed Paşa İsyanı'nı bastırmak için yola çıkan ordunun defterlerini tutan birimde yer alarak, babasıyla birlikte Tercan seferine katıldı. Kayseri yakınlarında Abaza Mehmed Paşa birlikleri ile yapılan savaşa tanıklık etti.
Eseri Fezleke'de bu seferin ayrıntılarını ve anılarını bildirmektedir.
1630'da Hüsrev Paşa'nın maiyetinde bulunarak, Hamedan ve Bağdat seferine katılan Kâtip Çelebi bu seferle ilgili olarak, Cihannüma'da ve Fezleke'de uğradığı şehir ve bölgelerle birlikte, ordu tarafından ele geçirilen şehir, kale ve menzillerin bilgilerini vermektedir.
Seferden sonra tekrar İstanbul’a döndü ve Kâdızâde’nin derslerine katıldı.
Kâtip Çelebi, çatışma ve sefer olmadığı zamanlarda kitapçıları ve kütüphaneleri gezerek, yazmak istediği büyük eseri "Keşf ez-zunûn 'an esâmî el-kutub ve-l-fünûn" için, biyografik ve bibliyografik temeli hazırlayabileceği notları topladı.
1645 senesinde Girit Seferi'ne gittiği için haritaların nasıl yapıldığını inceleme fırsatını buldu ve bu konuyla ilgili eserlerde çizilen haritaları gördü.
Bu arada görevinden ayrılarak, üç sene devlet memurluğu yapmadı. Bu üç sene içerisinde kimi öğrencilerine çeşitli konularda dersler verdi.
Yine bu dönemde sık sık hastalandığı için, tedavi çareleri bulmak amacıyla, çeşitli tıp kitaplarını okudu. Pek çok eserini bu yıllarda yazmıştır.
İyi seviyde Arapça, Farsça yanında Lâtince bilen Kâtip Çelebi, 1657 senesinde vefât etti.
Batı ve Doğu bilimlerini sentezleyerek çalışmalarda bulunan ilk Türk bilim insanlarından biridir.
ESERLERİ
Tarih Kitapları:
Fezleket akvâl el-ahyâr fi ilmi el-târîh ve el-ahbâr Arapça Fezleke:
Türkçe Fezleke
Tuhfet el-kibâr fi Esfâri el-Bihâr
Takvîmü't-Tevârîh:
Tarîh-i Frengi tercümesi
Revnaku’s-saltana (Târîh-i Kostantiniyye ve Kayâsire) tercümesi
Düstûr-ûl-amel lî ıslâhil-l halel
İrşâd-ûl-hayâfâ ilâ târîh-ûl-Yunân ver-Rûm
Coğrafya
Levâmiu’n-nur fi zulmeti Atlas Minur
Müntehab-ı Bahriye (Kitab-ı Bahriye)
Cihannüma
Biyografi
Keşf ul-zunûn an asāmi el-kutub ve el-funun : Arapça yazılmış, 15.000'e yakın kitap ve 10.000'e yakın yazari tanıtan büyük bir biyografya ansiklopedisi mâhiyetindedir. Mısır’da, Almanya’da, İstanbul’da basıldı. Lâtince ve Franszica'ya çevrilmiştir.
Süllem el-vusûl ilâ tabakat el-fûhûl
Câmi el-Mütûn min Cüll el-Fünûn
Din
Mîzân-ül-Hakk fi ihtiyâr-il-ehak
İlhâm el-Mukaddes Min Feyz el-Akdes
Sosyal, kültürel ve halk bilimi
Tuhfetü el-ahyâr fi el-hikem ve el-eş’âr
Dürer-i müntesira vel gurer-i münteşira,
Recmü’r-râcim bi’s-sîn ve el-Cim
Beyzâvi Tefsirinin şerhi
Muhammediyye şerhi
Kanunnâme
Tütün Risalesi