• İSTANBUL
  • İMSAK
    00:00
    GÜNEŞ
    00:00
    ÖĞLE
    00:00
    İKİNDİ
    00:00
    AKŞAM
    00:00
    YATSI
    00:00
  • 0.0
  • 0.0
  • 0.0

Demirbaş Karl kimdir?

Demirbaş Karl, İsveç Krallığı'nın hükümdarıdır. Döneminde Rusya'ya karşı birçok başarılı sefer düzenlemiştir. 30 Kasım 1718 tarihinde Frederiksten Kalesi'ni kuşattığı sırada başından vurularak öldürülmüştür.

Demirbaş Karl

Demirbaş Karl olarak da bilinmektedir. XI. Karl ve eşi Ulrika Elonara'nın ilk çocuğu olarak 17 Haziran 1682'de İsveç'in Stockholm kentinde Tre Kronor Şatosu'nda dünyaya geldi. 1697 yılında babasının ölümü üzerine İsveç Kralı olarak tahta çıktı.

Büyük Kuzey Savaşı

Hükümdarı olduğu İsveç Krallığı günümüzdeki İsveç'ten çok daha büyükdü. Finlandiya'nın batısında bulunan Livonya (modern Estonya) ve İngria eyaletlerini de içinde barındırmaktaydı. 1611'de tahta çıkan İsveç Kralı II. Gustav Adolf bu arazileri eline geçirmişti. XII. Karl'ın (Demirbaş Karl) dedesi olan X. Karl ülkesinde 1680'de ''Reduktion'' adı verilen toprak reformlarını gerçekleştirdi. Livonya dahil ülkesindeki feodal malikane haklarını soylulardan alarak kraliyet ailesine verdi.

Soylular yapılan bu reformlardan memnun kalmadı. Bunlar arasında Livonya'daki Alman-Baltık asilleri ve özellikle "Johan Reihold Patul" adlı bir soylu bulunmaktaydı. Bu soylu İsveç'e karşı isyan ederek Deli Petro'nun idaresi altındaki Rusya ile Saksonya Elektörü ve Lehistan-Litvanya Birliği kralı olan Güçlü Augustus'la görüşmeler yaptı. Bu kişileri İsveç'e karşı birleştirdi.

"Danimarka–Norveç Krallığı", "Saksonya Elektörlüğü", "Lehistan-Litvanya Birliği Krallığı" ve "Rusya Çarlığı" aralarında yapılan müzakereler sonunda İsveç aleyhine bir savaş koalisyonu kuruldu. Bu koalisyonun İsveç'e karşı yaptığı savaşlara Büyük Kuzey Savaşı adı verildi. XII. Karl (Demirbaş Kral) komutası altında 8,000 asker ve 43 gemiden oluşan bir İsveç Ordusu'yla Danimarka'ya ait Zeland eyaletine saldırıya geçti.

Danimarka başkentinin bulunduğu bu adaya çıkan İsveç birlikleri Kopenhag'ı kuşatma altına aldılar. Bu saldırıda İsveç'in kazandığı başarı Danimarka-Norveç Krallığı'nın barış istemesine neden oldu. Ağustos 1700'de imzalanan Travendal Anlaşması ile Danimarka özellikle Holstein Düklüğü'ne tazminat vermeyi kabul etti. Daha sonra Saksonya Elektörü Güçlü II. August ordusu ile İsveç'e ait olan Livonya'ya girerek Riga şehrini kuşattı. Fakat Saksonya ordusu bu şehri ele geçiremedi. 

I. Petro'nun yönetiminde olan Rusya Çarlığı Ağustos 1700'de İsveç'e savaş ilan etti. Bu savaş ilanı, İsveç'in Danimarka-Norveç Kralligi'nı yenip barış masasına götürmesinden hemen sonra oldu. Rus ordusu Eylül 1700'de İsveç eyaleti İngria'ya saldırıya geçti. Bu dönemde Saksonya orduları Livonya'da Riga'nın kuşatması ile uğraşmaktaydı. Livonya'ya giren 55,000 kişilik Rus ordusu Narva kalesini kuşatma altına aldı.

Danimarka ile barış anlaşmasının imzalanması üzerine 8,000 kişilik bir İsveç ordusu Livonya'ya nakledildi. Ardından Narva'ya doğru harekete geçildi. Burada bulunan Rus ordusuyla İsveç birlikleri karşı karşıya geldi. 30 Kasım 1700 tarihinde Narva Savaşı yapıldı. XII. Karl, Rus ordusunu büyük bir yenilgiye uğrattı. Savaştan kaçan Rus askerleri Narva Nehri'ni geçemeyerek boğuldu. Rus ordusu toplam 10.000 kayıp verdi. İsveç ordusunun zayiatı ise 667 askerdi. Yenilen Rus ordusu İngria'nın doğusuna çekildi.

Daha sonra İsveç Ordusu Riga'yı kuşatmakta olan Saksonya Elektörü Güçlü II. August üzerine yürüyüşe geçti. 1702 yılında Riga Kuşatması kaldırıldı. II. August aynı zamanda Lehistan-Litvanya Birliği kralıydı. Lehistan-Litvanya Birliği olarak İsveç Kralı Demirbaş Karl ile barış müzakerelerinin başlamasını istedi. Barış talebini Stockholm'daki İsveç Parlamentosu da desteklemekteydi. Fakat tüm bunlara rağmen Karl, II. August'e saldırıda ısrar etti. Böylece Lehistan-Litvanya Birliği savaşa girmiş oldu.

1701'de Duna Nehri kıyılarında İsveç ve Saksonya-Lehistan orduları arasında yapılan savaşı XII. Karl kazandı. Güçlü II. August ordularıyla birlikte Polonya içlerine çekildi. Demirbaş Karl, İsveç ordusuyla birlikte Saksonya-Lehistan ordusunu takip etti.

Yaşanan Kliszov Muharebesi'nde İsveç Ordusu galip geldi. Bu savaşta Saksonya ordusundan büyük bir ganimet elde edildi. Güçlü II. August Saksonya-Lehistan ordularından kalan birliklerle güney-batı Lehistan'daki Sandomierz'e çekildi. XII. Karl Temmuz 1702'de Krakov şehrine girdi. Daha sonra Lehistan'ın başkenti Varşova İsveç'in hakimiyetine girdi.

Güçlü II. August Lehistan-Litvanya Birliği hükümdarlığı görevinden azledildi. 1704'de yapılan Lehistan-Litvanya Birliği Kralı seçiminde XII. Karl'ın Leh yandaşlarından olan Stanislas Leszczyński yeni kral seçildi. Ardından Demirbaş  Karl Lehistan'da seri harekatlara başladı ve Saksonya'yı işgal edebilecek stratejik mevkilere yerleşti.

Bunun üzerine Saksonya Elektörü Güçlü II. August, İsveç Kralı XII. Karl ve yeni Lehistan-Litvanya Birliği kralından barış istedi. 1706'da Lehistan-Litvanya Birliği ile İsveç arasında Altransdadt Antlaşması imzalandı. Böylece savaşın başlamasına neden olan koalisyon sona erdi.

Rusya Seferi

I. Petro'nun idaresi altında bulunan Rus Çarlığı eski İsveç topraklarını içinde barındırmaktaydı. Petro, İsveç Kralı XII. Karl'a karşı Lehistan'da 1706 yılına kadar harekette bulunmadı. Bu dönemde Rus ordusunu güçlendirmek amacıyla yeni reformlara başvurdu. Sonunda yeni ateşli silahlarla donatılmış ve iyi eğitim görmüş bir Rus ordusu kurdu.

Rus orduları eski İsveç eyaleti olan İngria'nın içlerine girdi ve burada St. Petersburg şehrini kurdular. 1707 yılında Çar I. Petro, Demirbaş Karl ile anlaşmaya çalışarak Rusya'nın eline geçirmiş olduğu eski İsveç topraklarını uygun koşullar altında bırakmaya hazır olduğunu bildirdi.

XII. Karl bu teklifi reddetti ve Rusya'yı işgal etmek amacıyla ordularını hazırladı. Bunun için Rus Ukraynası Kazaklarının Atamanı Ivan Mezapa ile bir gizli antlaşma yaptı. 24,000 kadar Leh-Alman asıllı ordusu yeni Lehistan Kralı Stanislas Leszczyński emrinde geride bırakıldı. İsveç'in savunması için de 28,000 kişilik bir kuvvet ayrıldı. Livonya, İsveç Finlandiyası ve diğer Baltık arazileri için 14,000 kişilik bir ordu bu arazileri korumakla görevlendirildi.

Demirbaş Karl, 1707 sonlarına doğru Lehistan'dan 35,000 kişilik bir ordu ile Rusya üzerine sefere çıktı. General Adam Ludwig Lewenhaupt komutası altında Livonya ve diğer Baltık İsveç arazilerden toplanan askerden oluşan 12.000 kişilik bir ordu desteği alması planlanmıştı.

26 Ocak 1708'de Rus ordusu tarafından terk edilen Grodono şehrine geldi. İsveç Ordusu Stmorgon'un etrafından geçerek Minsk'e girdi. Burada İsveç ordusu kışı geçirmek üzere kışlamaya başladı. XII. Karl gerisini ve Batı Lehistan'i savunmak üzere 8,000 kisilik bir atlı piyade muhafız birliğini General Detlof von Krasov komutasında burada bıraktı. Kötü hava koşulları ve Rusya'nın ulaşım ağının yetersizliği, İsveç Ordusunu oldukça geciktirdi.

14 Temmuz 1708 tarihinde İsveç Ordusu, Mareşal Boris Şeremetyev'in komutasındaki Rus Ordusu ile Holofzin Muharebesi'nde karşılaştı. Yapılan savaşta Rus Ordusu ağır bir yenilgi aldı. Bu galibiyetin ardından XII. Karl, St. Petersburg yerine Moskova üzerine yürümeye karar verdi. Ruslar İsveç ordusunun geçeceği güzergah ve çevresinde düşmana faydalı olabilecek her şeyi tahrip ettirerek kullanılamaz hale getirdi.

Bu sırada Livonya'dan gelmekte olan Levenhaupt'un ordusu Mareşal Boris Şeremetyev'in XII. Karl'un ana ordusunu arkadan takip eden Rus birlikleri tarafından pusuya düşürüldü. Bu pusuda İsveç destek gücü kuvvetinin en az yarısını kaybetti.

Lehistan Kralı Stanisław Leszczyński de siyasi huzursuzluk ve iç isyanlarla uğraştığı için Demirbaş Karl'ın desteğine gelemedi. XII. Karl Ukrayna Kazakları Atamanı İvan Mezapa ile gizlice anlaşmıştı. Onlardan 40.000 kadar asker desteği beklemekteydi. Bunun için Ukrayna'da Kazakların büyük bir isyan çıkartmalarını da umuyordu. Bu nedenle ordusunu Ukrayna Kazaklarının başkenti olan Baturin'e yöneltmişti.

Fakat Ruslar Kazakları sindirerek büyük bir kısmını Ataman Mezapa'dan ayırmışlardı. Rus güçleri Aleksandr Menşikov komutasında İsveçlilerden önce Baturin'i ele geçirdi. Menşikov şehrin yerle bir edilmesini ve kent halkının tümüyle katledilip öldürülmesini emretti

Ekim 1708'de 5 bin kişilik bir Kazak kuvvetiyle Ukrayna Kazak Atamanı İvan Mezapa bölgeye gelen Demirbaş Karl'ın ordusunu destekledi. Ancak Ukrayna halkını Ruslara karşı ayaklandırmayı başaramadı. Tüm bu sorunlar devam ederken Rusya'daki step ikliminde 1708-1709 yılındaki kış gayet soğuk olmuştu. Rus ordusuna karşı İsveç ordusunun üstünlüğünü sağlayan toplar havanın dondurucu soğukluğu nedeniyle kımıldayamaz hale geldi ve geride bırakıldı.

Bununla beraber İsveç Ordusunun morali de bozulmaya başladı. XII. Karl'in ordusunun mevcudu 20,000 asker ve 34 topa düşmüştü. 3 Mayıs 1709 tarihinde İsveç ordusu yorgun ve moralsiz bir biçimde Poltova önüne gelerek şehri kuşattı.

Bu kuşatma üç ay boyunca sürdü. Çar I. Petro emrindeki 80,000 kisilik bir ordu ile Poltova'yı kuşatmadan kurtarmak için yardıma geldi. Rus ordusu, şehrin 4 km kuzeyinde ordugah kurdu.

20 Haziran günü XII. Karl bu kurulan Rus ordugahını dürbünle gözetlerken bir keskin nişancı tarafından ayağından vuruldu ve yürüyemez hale geldi. İsveç ordusunun komutası Mareşal Carl Gustav Rehnskiöld'a verildi. Hemen hemen General Krassov komutasında Minsk'te bırakılan 8,000 atlı piyadenin Lehistan'a yönelip İsveçliler aleyhinde olan Sandomierz Konfederasyonu üzerine gittiğini ve bunun için Poltova'ya destek sağlamak için gelemeyeceği haberi ulaşmıştı.

XII. Karl ordusundan geriye kalan 1500 kişilik bir kuvvetle güneye çekilerek Osmanlı Devleti'ne iltica etmek istedi. Kralın iltica talebi, yardımcılarından Leh General Stanislaw Poniatowski bizzat Özü Kalesi komutanı Abdurrahman Paşa'ya giderek 2.000 altın vermesinden sonra kabul edilmiş ve Rus ordusunun eline düşmek üzere olan Karl, son anda Aksu Nehri'ni geçerek kaleye sığınabilmişti.

İsveç kralı, yeniden ülkesine dönebilmek ve Rusya ile olan savaşını sürdürebilmek için Osmanlı'nın askeri ve ekonomik kaynaklarına başvurmaktan başka çaresi olmadığını düşünmekteydi. Bu nedenle büyük bir Rus düşmanı olarak bilinen Kırım Hanı Devlet Giray ile Bender Muhafızı Çerkes Yusuf Paşa'nın siyasi nüfuz ve askeri gücünden faydalanmaya çalıştı.

Sonunda bu iki önemli isimle yakın dostluk kurdu ve bizzat Yusuf Paşa'nın davetlisi olarak Bender'e yerleşti. Sultan III. Ahmed saltanatında Bender'de beş sene gibi uzun bir süre oturdu. Bu süre içerisinde, Osmanlı Devleti'ni Ruslara karşı sürekli kışkırttı. Kurduğu yakın ilişkilerle, Rus düşmanı olan Leh, Kazak ve Tatar kuvvetlerini Bender'e toplamayı başardı.

Bu birleşik orduyla zaman zaman sınırı geçerek, stratejik önemi olan Rus üslerine yıpratıcı baskınlar düzenledi. Ayrıca İstanbul'daki özel temsilcisi General Stanislaw Poniatowski aracılığıyla saray ve devlet adamları arasında yoğun bir Rus düşmanlığı propagandası yaptı. General Poniatowski'nin padişahtan sonra görüştüğü kişiler arasında sultanın annesi Gülnuş Valide Sultan da vardı. Poniatowski, yaptığı haftalık ziyaretlerinde Valide Sultan'a pek meraklı olduğu Fransız parfümlerinden hediye etmenin yanı sıra Rusların sınır bölgelerinde yaptıklarını abartarak anlatma fırsatı buluyordu.

Sonunda etkili ve başarılı propaganda sonucunda, Çar'a ve Rusya'ya duyulan nefret iyice arttı. Bu yolla oluşturulan kamuoyu, Osmanlı Devleti'nin birkaç yıl sonra Rusya'ya karşı savaş ilan etmesine neden oldu.

Baltacı Mehmed Paşa'nın Rus Çarı I. Petro'yu yenmesiyle sonuçlanan Prut Savaşı, onun teşvikiyle çıkmıştı. Savaş sonunda Ruslarla barış antlaşması yapıldığı halde Osmanlı Devleti'ni savaşması için kışkırtmaya devam eden XII. Karl, Bender'den çıkarılmak istendi.

Demirbaş Karl ve askerleri 1 Şubat 1713 tarihinde bir baskın sonucu ele geçirilerek Demirtaş Kasrı'nda zorunlu ikamete tabi tutuldu. Burada kaldığı süre içerisinde XII. Karl, ülkesini uzaktan yönetmeye devam etmiştir. Sonunda askerleriyle birlikte buradan ayrılarak at sırtında Macaristan ve Almanya üzerinden İsveç'e geçmeyi başardı. Ardından Norveç'e karşı sefer düzenledi.

Demirbaş Karl, 30 Kasım 1718 tarihinde 30 yaşında Frederiksten Kalesi'ni kuşattığı sırada başından vurularak öldürüldü.

x

WhatsApp İhbar Hattı

+90 (553) 313 94 23