Baymirza Hayit kimdir?
Düşünür, Tarihçi, Yazar Baymirza Hayit kimdir?
Tarihçi, fikir adamı, yazar olan Baymirza Hayıt 1917 yılında Yerçek köyü / Nemengan / Türkistan’da doğdu. 2006 yılında Köln / Almanya’da öldü. 1934 senesinde Taşkent Üniversitesi Tarih Bölümünde öğrenci iken siyasî faaliyetlerde bulundu. Feyzullah Hoca ve Özbek Komünist Partisinin Birinci Sekreteri ve illegal İstiklal Partisinin Başkanı Ekmel İkram ile temasları oldu. Ekmel İkram’ın evinde, Türkistan’ın büyük millî şairi Çolpan ile tanıştı. Üniversitenin son sınıfında iken, Nemengan’a dönerek öğretmenlik yaptı. Nemengan Maarif Müdürü oldu ve 1939 senesinde dışardan üniversiteyi bitirdi. 1939 yılında 1940-1941 yıllarında Kızılordu’ya kayıt oldu Tank subayı eğitimi gördü. 4 Temmuz 1941 yılında Slutsk şehrinde Almanlar’a esir düştü. Esaretinden sonra Hayit, Hokand Muhtar Cumhuriyetinin Başkanı Mustafa Çokay ile tanıştı ve 1942 senesinde 260 Türkistanlı ile birlikte Türkistan lejyonuna katıldı.
Türkistan Fedailer Komitesi başkanı Veli Kayyum Han’ın Alman komutanına ricası üzerine Hayit, Berlin’e giderek Millî Komitenin idarî işlerinde çalıştı. 1945 yılında Amerikalılar tarafından hapsedildi. Nürnberg savaş suçlularının yanına gönderildi. Nazi olmadığı, Türkistan’ın bağımsızlığı için mücadele ettiği anlaşılarak aklandı. Eylül 1945 yılında tekrar Amerikalılar tarafından tutuklandı. Savaştan sonra Gerhard von Mende’nin yardımları ile Münster Üniversitesinden mezun oldu. Bilimsel çalışmalarına Almanya’da başladı. Risalelerini Türkçe, Almanca, İngilizce, Arapça olarak kaleme aldı. Makaleleri ise Türkiye Türkçesi, Özbek Türkçesi, Almanca, İngilizce, Farsça, Arapça olarak muhtelif dergilerde yayımlandı.
BAŞLICA ESERLERİ:
Türkistan im XX. Jahrhundert (1956), Sowjetrussische Orient Politik am Beispiel Turkestans (1962), Die Wirtschaftsprobleme Turkestans(1964), Turkestans zvvischen Russland Und China (1974), Türk Dünyasında Rus Emperyalizminin İzleri (1975), Turkestan im Herzen Euroasiens (1980), Esir Türkler (1966), Komünist Emperyalizmin Karşısında Türkistan (1962), Komünizm ve Türk Dünyası (1971), Sovyetler Birliğindeki Türklüğün ve İslâmın Bazı Meseleleri (1987).