AA Giriş Tarihi: 2025-12-02 16:42

Türk bilim insanından “Orka” araştırması! Yelkenlilerle etkileşimi ne anlama geliyor?

Açık denizlerde, özellikle Atlantik kıyılarında ve ABD çevresinde orkalar yelkenlilere yaklaşarak etrafında yüzüyor, anlık olarak da küçük temaslarda bulunuyor. O anlara ait görüntüler kayıt altına alınarak sosyal medya hesaplarında paylaşılıyor. Ekosistem hizmeti sunan bu zeki deniz memelilerinin alışılmadık davranışları ise merak uyandırıyor.

Okyanusta yelkenli ile seyrederken orkalarla karşılaşan ATAK Akademi Kurucusu Ali Türkşen, yaşadıklarını anlattı. Türkşen, bir teknenin Karayipler'e transferi için yola çıktıklarını ve orka ile karşılaşmalarının Mindelo'dan okyanus geçişine başladıkları noktada yaşandığını söyledi.

Seyir halinde otopilotun açık olduğu ve istirahat halinde oldukları dakikalarda olayın gerçekleştiğine dikkati çekerek, "Bir anda iskele tarafımızdan güçlü bir püskürtme sesi geldi. Devasa bir şeyin nefes borusundan hava püskürttüğünü duyduk. Yanımıza geldiğini fark etmemişiz bile. Önce çok yakına geldi. Koşup baktık, muhtemelen bizim gürültümüzden biraz uzaklaştı. Sonra açığa doğru yöneldi. Ardından sancak tarafından klasik orka görüntüsüyle yeniden ortaya çıktı ve çok yakın mesafeden geçti." diye konuştu.

Orkanın Portekiz bölgesindeki agresif gruplardan olmadığına ve tek başına bulunduğuna işaret eden Türkşen, bu nedenle çok endişelenmediklerini ifade etti. Türkşen, sözlerini şöyle sürdürdü: "Bir süre daha dolaştı. Biz de rotayı yaklaşık 90 derece güneye kırdık. Sonra tekrar gelip arka taraftan yaklaştı. O an saldıracakmış gibi algıladık ama muhtemelen yanlış yorumladık. Bir kez daha yanımızdan geçip uzaklaştı. Herhangi bir zarar vermedi. Büyük ihtimalle bölgede yalnız dolaşan bir orkaydı. Merak edip gelmiş olabilir. Seyir sırasında motor çalışmıyordu, yelkenle gidiyorduk. Rahatsız olmasın diye tüm elektronik sistemleri kapattık. Böyle durumlarda bunu tavsiye ediyorlar zaten."

İnsanın doğayla ilişkisini çok iyi bulmadığına dikkati çeken Türkşen, "İnsanın kendine acilen çeki düzen vermesi lazım. Doğa bugüne kadar bize çok sabretti. Çok geç olmadan toparlanmamız gerekiyor." dedi. Prof. Dr. Deniz Ayas da orkaların özellikle Atlantik kıyılarında yelkenlilere yönelik etkileşimlerinin arttığını söyledi. Ayas, deniz memelileri içinde cetacealar olarak adlandırılan, dişli balinalar grubuna giren ve yunus ailesinin en büyük üyeleri arasında yer alan orkaların, gelişmiş avcılık stratejileri bulunan çok zeki canlılar olduğunu aktardı.

Özellikle Antarktika popülasyonlarında görülen orkaların buz üzerinde bekleyen fokları düşürmeye yönelik dalga oluşturma tekniği gibi kuşaktan kuşağa aktarılan karmaşık avlanma davranışları bulunduğuna dikkati çeken Ayas, "Bu avlanma şekli yalnızca bireysel değil, tüm aile üyelerinin senkronize şekilde uyguladığı planlı ve öğrenmeye dayalı stratejilerdir." dedi. Ayas, orkaların genelde 7-8 metre, nadiren 9-10 metreye ulaşabilen orta-iri boy predatörler (avcı) olduğuna işaret ederek, soğuk ve ılıman kuşaklar başta olmak üzere dünyanın tüm okyanuslarında geniş bir dağılımda yaşam alanlarına sahip olduklarını ifade etti.

Predatör olmalarının ekosistem içindeki rollerini de belirlediğini vurgulayan Ayas, "Hastalıklı ve zayıf bireyleri seçerek alt seviyelerdeki popülasyon dinamiklerini düzenlerler, ekosistemde bir çoban işlevi görürler. Öldüklerinde derine batarak vücutlarındaki karbonun okyanus tabanına taşınmasına da katkı sağlarlar." bilgisini verdi. Ayas, türün sosyal yapısının anne merkezli olduğunu, küçük aile gruplarının 3-6 ya da 7-8 bireyden oluştuğunu, bölgesel ölçekte ise aynı alanı kullanan orkaların 100-150 bireylik topluluklar halinde görülebildiğini kaydetti.

Amerika kıyılarında yelkenlilere yönelik artan temaslarda verilerin değerlendirilmesi gerektiğini belirten Ayas, "Esaret altında insanlara zarar verebilecek davranışlar görüldü. Doğada orkanın menüsünde insan yok, bu nedenle bu olayları avlanma davranışı olarak nitelendirmek doğru değil." diye konuştu.

Ayas, gözlemlenen davranışların daha çok merak, oyun ve özellikle genç bireylerin keşfetme eğilimleriyle ilişkili olduğuna dikkati çekerek, "Teknenin dümenine dokunma ya da titreşimlere yönelik bir ilgi söz konusu olabilir. Türün genç bireyleri merak nedeniyle nesnelere yaklaşabilir, bu bir avlanma stratejisi değil, oyunsu ve nesne odaklı bir etkileşim gibi görünüyor. Ayrıca, bu temasların genç bireylerin sosyal öğrenme süreçlerinin bir parçası, türün yeni bir öğrenme yöntemi geliştirmek için keşif niteliği de taşıyabilir." ifadesini kullandı.

Az sayıda görüntünün tüm orkalar için genelleme yapılamayacağını vurgulayan Ayas, mevcut olayların birkaç genç bireyin davranışı olabileceğini söyledi. Ayas, orkaların özellikle yelkenlileri seçmesinde bu teknelerin ürettiüi titreşimin etkliği olabileceğinin altını çizerek, "Yelkenliler daha düşük gürültü ve farklı titreşim profiline sahip olabilir. Bu nedenle genç bireylerin oyun ve keşif davranışını cezbediyor olabilir. Motorlu büyük tekneler yüksek gürültü nedeniyle genelde ilgi çekmez. Ancak verilerin sınırlı, sadece birkaç olay üzerinden genelleme yapılamaz." değerlendirmesinde bulundu.

Orkaların zeki ve karmaşık sosyal yapılara sahip olduğunu vurgulayan Ayas, şunları kaydetti: "İnsan kaynaklı etkiler orkaların beslenme davranışları ve dağılımını değiştirebilir. En somut etken aşırı avlanmadır. Av kaynaklarının azalması predatörleri alternatif stratejilere yöneltebilir. İklim değişikliğinin etkisi olsa bile esas baskı insanın deniz kaynaklarını tüketmesidir. Bu tür çevresel baskıların, orkaların davranış repertuarında yeni arayışları tetiklemiş olabilir. Ancak bunun netleşmesi için uzun süreli izleme gerekir."

Ayas, orkalarla etkileşimin yoğunlaştığı bölgelerde rotaların değiştirilmesi ya da tekneleri uzaklaştırabilecek ses dalgası yayan cihazların değerlendirilebileceğini belirterek, bu önlemlerin bilimsel verilerle ve dikkatle uygulanması gerektiğini sözlerine ekledi.